Van Strakke Interieurs tot Vervallen Bunkers

Wat hebben strak gestileerde interieurs, vergane bunkers en een iconische Citroën DS met elkaar gemeen? In deze nieuwe aflevering van De Beeldpraat Podcast duik ik samen met fotograaf Koen van der Lee in de veelzijdige wereld van interieur- en erfgoedfotografie.

Koen onthult hoe hij rust weet te brengen in visueel chaotische ruimtes, waarom belichting cruciaal is, en hoe hij met precisie zijn beelden nabewerkt. Maar er is meer: we reizen ook met hem mee naar mysterieuze bunkers en vergeten landschappen, waarin hij de vergankelijkheid van tijd vangt met zijn lens.

Van commerciële vastgoedshoots tot zijn kunstzinnige project De Zwanenzang van de Bunkers – deze aflevering zit vol verhalen, technieken, valkuilen voor beginners, én een blik op de rol van AI in fotografie. Koen deelt openhartig zijn inspiratie, zijn visie op fotografisch erfgoed en zijn plannen voor toekomstige projecten.

Laat je inspireren door deze visuele verteller die meer doet dan plaatjes schieten – hij bewaart verhalen in beeld.

Website fotograaf Koen van der Lee: https://www.koenvanderlee.nl/interior.html

Boek: De Zwanenzang van de Bunkers

Chapters

• 0:00 Introductie van Koen van der Lee
• 2:09 De Cameratas van een Interieurfotograaf
• 4:11 De Kunst van Interieurfotografie
• 8:44 Rust Brengen in Chaotische Ruimtes
• 12:09 De Selectie van Foto's
• 16:04 Uitdagingen in de Nabewerking
• 18:00 Verschillen tussen Particuliere en Commerciële Klanten
• 20:25 Architectonische Elementen in Interieurfotografie
• 23:43 Creativiteit binnen de Standaardisatie
• 25:27 Technische Aspecten van Fotografie
• 25:39 Belichtingstechnieken in Interieurfotografie
• 31:20 Fouten van Beginners in Interieurfotografie
• 35:00 De Rol van AI in Fotografie
• 36:45 Fotografie van de Citroën DS
• 41:12 De Zwanenzang van de Bunkers
• 50:34 De Bunkers en Hun Verhalen
• 52:40 Erfgoed en Bescherming
• 54:54 Het Fotoboek en de Kwaliteit
• 55:49 Inspiratie en Creatieve Invloeden
• 56:36 Tentoonstellingen en Toekomstige Plannen
• 58:05 Toekomstige Projecten en Dromen
• 1:02:32 Afsluiting en Reflectie

Transcript

Lia Van Beest (00:01.899)
Welkom bij een nieuwe aflevering van de Beeldpraat. De podcast waarin we verhalen achter het beeld ontdekken. Met fotografen, kunstenaars en beeldmakers die ons anders laten kijken naar de wereld om ons heen. Vandaag hebben we een bijzondere gast. Koen van der Lee, fotograaf uit Haarlem. Koen is gespecialiseerd in interieur- en vastgoedfotografie. En werkt voornamelijk in opdracht van makelaars. Zijn foto's zijn te zien op funda.

Naast zijn werk voor architecten, designers en bouwbedrijven... ...werkt Koen ook in opdracht voor het magazine La Bombe Citroën... ...waarvoor hij de coverfoto's verzorgt. Hierin fotografeert hij met gevoel voor vorm en nostalgie... ...de iconische klassieke DS-modellen... ...vaak in verrassende en verstilde landschappen. Buiten zijn commerciële werk maakt Koen ook vrije series. De meest recente en misschien wel zijn meest persoonlijke tot nu toe...

is het fotoboek De Zwanenzang van de bunkers. Hiervoor trok hij jarenlang langs de Nederlandse kust op zoek naar de verborgen en vaak vergeten restanten van de Atlantic Wall. Met slechts een zaklamp, een camera en een scherp gevoel voor sfeer legde hij deze massieve betonnen monumenten vast in duisternis en stilte. Het resultaat is een indrukwekkend document over vergankelijkheid, herinnering en de tasbaarheid van geschiedenis.

Nou, met deze mooie intro verwelkom ik Koen en we gaan het hebben over zijn interieurfotografie, zijn visie op fotografie en natuurlijk ook over de verhalen achter zijn beelden. Nou, welkom Koen. Leuk dat je er bent.

Koen Van Der Lee (01:44.91)
Ja, goeie dag, leuk om hier te zijn en dankjewel voor de mooie intro.

Lia Van Beest (01:49.867)
Ja, leuker dan dit kunnen we het niet maken zal ik maar zeggen. Nou, je bent onder andere interieurfotograaf en daar gaan we even wat dieper op in. Eerst maar eens even, wat zit er in die cameratas als jij op shoot gaat?

Koen Van Der Lee (01:53.71)
Zo is dat.

Koen Van Der Lee (02:07.534)
Net iets te veel kan ik je zeggen. Hij puilt altijd uit. Wat heb ik standaard in mijn tas zitten? Wil je gewoon de modellen merken?

Lia Van Beest (02:09.355)
Ja, meeste fotografen.

Lia Van Beest (02:17.675)
Ja, bijvoorbeeld. Ik heb een full frame, een systeem, weet ik veel.

Koen Van Der Lee (02:22.382)
Ik ben al sinds ik begon met fotograferen aangehaakt bij Nikon en nooit reden gezien daar van af te wijken. Ik heb in mijn tas een Nikon Z7II. daar opgeschroefd, ik heb twee lens in mijn tas, laat ik het zo zeggen, een 14-30mm lens voor alle groothoekfoto's en een 24-70mm voor wat meer de details. Af en toe heb ik een

tilt shift lens bij me, daar komen we misschien zo meteen wel even bij als we gaan hebben over architectuurfotografie. Verder, als ik voor een funda pakket op pad ben dan heb ik altijd een 360 graden cameraatje mee. Bij behorrend statiefje ook, dat is een heel dun, klein statiefje wat bijna niet zichtbaar is op een 360 graden foto. Een gewoon statief is al heel snel ga je dat zien aan de onderkant van beeld. En een videocamera, een kleine DJI Osmo Pocket 3.

om ook de filmpjes voor Funda mee te maken. Ik heb nog een polarisatie filter, extra accu's, extra SD kaarten, batterijen, voor mijn flitsers, af en heb ik nog flitsers mee. Dat? Behoorlijk wat.

Lia Van Beest (03:31.339)
Nou ja inderdaad, dat is geen tas maar een aanhangwagen.

Koen Van Der Lee (03:37.582)
Bijna wel, ja. Ik heb soms een koffer nodig denk ik in het af.

Lia Van Beest (03:39.435)
Ja, Maar ook doe je voor Funda dan nog iets met de drone? Want dat zie je tegenwoordig ook veel, ja.

Koen Van Der Lee (03:44.11)
Ja, zeker, zeker. Ja, dat wordt niet bij elk huis aangevraagd, Dat is natuurlijk ook nogal weer gedoe soms. Maar zeker bij de wat meer high-end huizen die heel mooi gelegen zijn met een enorme tuin vaak. Daar wordt dat nog wel eens bij aangevraagd. Dus dan heb ik nog een extra tas om mijn schouder met een drone erin.

Lia Van Beest (04:03.051)
Ja precies. Je fotografeert in RAW. Oké. dan maak je het thuis. Ontwikkel je het digitale negatief zal ik maar zeggen. Dus je fotografeert interieurs en dan kom je daar bij mensen en hoe lees je dan de ruimte? Ja, lezen niet letterlijk maar figuurlijk.

Koen Van Der Lee (04:17.102)
Zeker.

Koen Van Der Lee (04:28.526)
Bij een funda shoot moet je het ook zien in de context van je kijkt er naar met het oog van de kijker. Iemand wil graag een huis kopen en wat wil diegene zien? Dan kan je een twee richtingen opgaan. Ik probeer eens op middenweg daar tussen te kiezen. Je gaat of heel erg op die groothoek zitten en probeer ze zoveel mogelijk ruimte te laten zien. Dat ze ook wat sommige makelaars gewoon graag willen en in hun aanbod altijd...

dat zichtbaar hebt. Dat is heel wijds en dan ga je dus ook van hele kleine kamertjes hele grote kamers maken. Dat vind ik soms beetje vals spelen. De andere kant op die je op kan gaan is juist meer op details en verstilling.

Lia Van Beest (05:18.347)
Sfeer misschien?

Koen Van Der Lee (05:18.702)
ga gewoon keuzes maken, wat laat ik wel zien en wat laat ik niet zien in deze ene foto. Je maakt natuurlijk altijd meerdere foto's in een ruimte, zeker in een woonkamer of in een keuken. Dus niet op elke foto hoeft per se alles te staan. Fotos kunnen elkaar daarin aanvullen. Dus dat is een beetje de andere kant, dus juist niet zo per se een groothoek. Ik probeer dat een beetje in een afwisseling te maken. Ik weet ook gewoon dat sommige van mijn klanten liever iets meer groothoek en andere liever iets meer detailfoto's. Dus daar hou je dat rekening mee. Wat doe ik? Ik kom dan binnen in een huis en ik...

Ik loop vaak even rondjes met de bewoners, soms met de makelaar, net wie erbij is. Dan kijk ik gelijk even naar hoe is het qua styling. Moeten er nog dingen worden opgeruimd? Mensen hebben vaak al een heel opruim proces gehad. Ze zijn vaak al weken bezig met alles in schuurtjes en auto's en aanhangers te stoppen om het klaar te krijgen voor de foto. En dan kom ik er doorheen en dan zeg ik nog een keertje van nee dat moet ook nog weg, en dat moet ook nog weg, en dat moet ook nog weg.

Of soms is het ook zo simpel als even een handdoekje recht leggen of een stoel even rechts schuiven. En zeldzaam, maar af en toe kom je in een huis waar je gewoon niks hoeft te doen. Ja, dat is heerlijk.

Lia Van Beest (06:25.675)
Ben je dan ook zo'n fotograaf die zegt van nou we moeten even meer accent leggen op die lampen met die bloemen, vaas, verse bloemen of iets leuks met flesje wijn, glazen en dat soort dingen?

Koen Van Der Lee (06:37.934)
Zeker, vind ik wel leuk om te doen. Maar dat moet je altijd bij in gedachten houden. Je verkoopt niet de producten die je fotografeert in zo'n huisje. Je verkoopt wel zeg maar de ruimte waarin staat. Soms zien we wel eens detailfoto's waarbij je echt alleen maar de bloemenvaas scherp hebt en eigenlijk niet meer ziet in wat voor ruimte die staat. Dat probeer ik wat minder te doen, maar bijvoorbeeld een stoel die naast een raam staat waar dan een zonlicht op valt, dat leent zich wel heel goed voor in detail. Want dan verplaatsen verplaatst kijkers zich ook in het gevoel van oké, ik kan hier dus...

dus 'smorgens met mijn kopje koffie in het zonnetje achter het raam zitten dus je kijkt in het... ik probeer wel details te maken maar niet in inderdaad dingen die toch weer weggaan

Lia Van Beest (07:20.011)
Ja, maar je probeert wel een bepaalde sfeer op te roepen misschien.

Koen Van Der Lee (07:23.95)
Ja, probeer ik wel inderdaad. Ik probeer toch een beetje het gevoel te krijgen dat je ook als kijker daar gewoon zelf doorheen loopt en waar zou je oog op vallen.

Lia Van Beest (07:32.299)
En merk je dan ook nog iets waar potentiële kopers op aanslaan? Weet je dat inmiddels?

Koen Van Der Lee (07:41.646)
Klassieke details doen het altijd goed. glas in lood mooie vorm gegeven. Wat zei je? Ja, zeker. Dat komt toch weer terug hoor. Dat is wel leuk.

Lia Van Beest (07:48.779)
De jaren 30 woning. De jaren 30 woning.

Koen Van Der Lee (07:59.502)
Soms kom ik in een woning die net helemaal is gerenoveerd en dan hebben ze dus echt gewoon nieuw allemaal materialen gebruikt uit die tijd. Dat vind ik heel erg leuk. Maar je hebt dus tijd geweest dat heel veel van dat er allemaal uit gerenoveerd was. Dus als je van dat soort originele details nog kan treffen, gewoon echt het glas in lood wat jarenlang vanaf die jaren dertig in zo'n huis is geweest of een schoorsteenmantel die niet is gerenoveerd, die gewoon oud is. Ja, dat zijn echt wel pluspunten.

Lia Van Beest (08:26.891)
Ja precies. En als je nou, meestal de beelden die jij maakt, die stralen rust uit. Maar nou kom je bijvoorbeeld in een interieur die visueel heel erg onrustig of chaotisch is. Hoe breng jij daar dan toch rust in de foto?

Koen Van Der Lee (08:44.398)
Ik ga niet alles weghalen. Zeker niet als het iets kan druk zijn, maar wel mooi. Dat het een bepaalde stijl is van de styling, van hoe het behang misschien is op de muur. Sommige mensen hebben heel veel kunst. Dat vind ik alleen maar leuk. Dat hoort bij zo'n huis en bij de geschiedenis van het huis ook. Of de recente geschiedenis van de vorige bewoners. Wat ik wel doe is dat ik probeer mijn foto's...

Kijk dan altijd naar de randen van mijn kader. Ik ga niet veel dingen uit beeld schuiven midden in mijn beeld, maar als er bijvoorbeeld net een randje van een stoel of een randje van een lamp net inkomt en het is niet mooi maar storend, dan schuif ik dat wel eventjes aan de kant zodat het kader voor die foto visueel toch iets rustiger wordt.

Lia Van Beest (09:31.371)
Klopt. precies. Dus eigenlijk maak je dat chaotische of onrustige wordt dan rustig. Je had het net ook over een groothoek. Heb je dan niet dat als je te veel groothoek gebruikt, het te veel vervormt?

Koen Van Der Lee (09:51.534)
Ja, zeker. Daarom probeer ik er wel van weg te blijven. Zeker als je naar 14mm gaat, dat is zo'n absurd brede hoek. Soms ontkom je er niet aan om de kijker te kunnen laten snappen hoe een ruimte is. Moet je soms wel zo wijd gaan. Maar je krijgt er wel vertekeningen in, dat is tafelpoten die lang gerekt gaan worden.

Wat je ook wil hebben zijn ronde lampen als je bijvoorbeeld een balvormige lamp. Die wordt dan beetje ovalig. Dat zijn dingen die kun je wel weer in Photoshop nog wel weer iets gaan samendrukken. Dat doe je vaak niet voor funda-shoots. Dat is meer als je voor het portfolio van een architect gaat werken. Dan zijn dat dingen die je in de nabewerking nog wel weer iets kan samenknijpen of dat het er iets minder absurd uitziet.

Lia Van Beest (10:41.419)
weken.

Ja, dat doe je ook nog wel eens, je met meubels, schuifjes, lampen, dingen, dat doe je nog weleens. Maar of je je accessoires erbij verzint of laat je de ruimte zo veel mogelijk zoals die is.

Koen Van Der Lee (10:54.894)
Dat in de mste.

Ik neem zelf geen styling-attributen mee. Wat wel vaak gebeurt bij mijn klanten is dat er een stylist wordt ingehuurd om ofwel aan de bewoner styling-advies te geven. om te kijken van, met de spullen die nu aanwezig zijn in het huis, wat kun je dan het beste doen? Wat kun je het beste waar neerzetten? Soms gebeurt het ook dat een woning al helemaal is leeggeruimd en dat een stylist dan zelf een heel interieur erin zet.

Dat is beetje de andere uitersten. Dan heb je echt een compleet nepinterieur eigenlijk. nee, zelf, het enige waar ik in die zin ingrijp is dat ik wel eens een kussentje even recht leg of even meedenk met een bewoner van hey, je die fruitschaal op het aanrecht of beter op tafel. Maar dat is echt schuiven me dan met de bestaande dingen. En dat ga ik ook niet, ik ga daar geen uur aan besteden. Ik kan wel eventjes meekijken en als er iets opvalt dat ik denk van nou, dat zou ik even weghalen of...

verplaatsen dan probeer ik dat altijd wel even mee te nemen.

Lia Van Beest (11:56.139)
Ja ja.

En is het dan ook zo dat je uiteindelijk de foto's je gemaakt hebt zelf dan uitkiest of laat je dat dan de klant uitkiezen of de makelaar?

Koen Van Der Lee (12:09.902)
Die kies ik meestal zelf uit. Maar ik lever soms zelfs iets te veel foto's aan. Dat is denk ik het zwakke punt van veel fotografen. Dat je toch net niet helemaal kan kiezen en je dan denkt van nou ik stuur ze wel allemaal mee. niet allemaal. En ook dat is wel een ding, voor funda fotograferen is vaakst de doorlooptijd best wel snel. Soms willen mensen aan het eind van de week de woning online zetten.

Soms ook niet hoor, soms hebben ze alle tijden van de wereld. Maar om dan eerst die foto's allemaal naar de makelaar te sturen of naar die bewoners, zodat terug te laten komen, dan kan ik niet makkelijk inplannen wanneer ik het nabewerken ga doen. dat moet ik in ieder geval zelf doen.

Lia Van Beest (12:48.971)
Nee. En op Funda heb je dan ook altijd de eerste foto. Wat is dan altijd de beste foto om als eerste waar de mensen op aanslaan? De buitenkant van het huis of het object? Of juist een interieurfoto?

Koen Van Der Lee (13:07.182)
meestal is dat de buitenkant meestal wordt de buitenkant gebruikt in elk geval ja ik vind dat niet per se altijd de mooiste foto soms kan een huis heel mooi zijn van buiten maar ik zie ook wel makelaars die vaak de mooiste foto uit de woonkamer kiezen bijvoorbeeld en dat vind ik eigenlijk wel iets leuker nog als je voor meteen binnen kijkt en dan later zie je wel weer hoe het er aan de buitenkant uitziet

Lia Van Beest (13:32.427)
Ja precies. Maar nog even over de binnenkant. Heb je altijd een bepaalde hoogte waarop je je camera neerzet? En meestal zeggen ze deurkrukhoogte heb ik weleens gehoord. Is dat zo?

Koen Van Der Lee (13:43.95)
Deurkruk hoogte is een goed uitgangspunt, maar ik bekijk dat wel voor elke foto individueel of dat wat de goede hoogte is. Soms kan deurkluk hoogte leuk zijn, maar dan kijk je tegen de zijkant van het aanrecht aan. Dan zie je ook niet meer wat voor gasfornuis er op zit.

Dus ik probeer dat wel gewoon voor elke foto individueel te bepalen. Soms wil je ook net iets over de bank heen kijken, over de ruglening van een bank. Soms wil je juist vanuit het perspectief van dat je alsof je in een stoel zit kijken, dus je moet altijd iets schuiven.

Lia Van Beest (14:07.691)
Ja.

Lia Van Beest (14:21.355)
Ja, ja, precies. En die 360 camera die zet je dan ook in iedere hoek van de camera, of in de kamer bedoel ik.

Koen Van Der Lee (14:30.382)
Nee, middenin. Voor de meeste makelaars is het gewoon één foto per kamer middenin. dan kun je rondkijken.

Lia Van Beest (14:36.171)
middenin. dan kan men... Ja, oké. Dat is grappig. En je zorgt natuurlijk wel dat de foto's niet van kleur wisselen. Dus met de ene ruimte heb je geflits bijvoorbeeld en de andere ruimte dat het kleurverschil per ruimte, dat kijkt niet lekker. Is dat zo? Ja?

Koen Van Der Lee (14:55.662)
Ja, klopt. Dat is denk ik nog het meeste werk van alles. Zeker in de nabewerking is het om te zorgen dat die foto's onderling bij elkaar passen. Het kan in de ruimte zoveel verschil maken of je met het licht mee fotografeert of tegen het licht in. Vaak doe je natuurlijk allebei want je wil allebei de perspectieven laten zien. Maar wat je dan gewoon ziet is dat de kleur van een muur is gewoon heel anders wanneer je met tegenlicht kijkt dan wanneer je met het licht meekijkt.

Je kan het nooit 100 % op elkaar afstemmen en dat hoeft denk ik ook niet, maar je wil wel het gevoel hebben dat je gewoon naar één en dezelfde fotoserie zit te kijken. om dat op elkaar af stemmen, is waar voor mij nog wel denk ik het grootste gedeelte van de nabewerking in gaat zitten.

Lia Van Beest (15:37.803)
Dat probeer je in de nabewerking dus helemaal goed te krijgen. krijg je ter plekke nooit helemaal...

Koen Van Der Lee (15:45.358)
Nee, zeker niet omdat je in RAW fotografeert, dan behoud je toch al die speelruimte met je witbalans en je tint. ja, dan heeft dat ook op locatie, kan ik mijn witbalans helemaal precies gaan instellen, maar dat moet je achterdaaf achteraf weer gaan finetunen.

Lia Van Beest (16:00.811)
Ja.

Heb je dan ook wel eens materialen die je in de ruimte hebt? Mensen hebben een hele glimmende bank of of stoelen erin, of weet ik veel wat. Nou nee, dat hoeft niet, maar dat fotografeert heel lastig. Misschien door de reflectie, dat je dingen hebt die reflecteren.

Koen Van Der Lee (16:13.262)
Iets wat echt verschrikkelijk is bedoel je?

Koen Van Der Lee (16:19.278)
Ja, wat je dan wel eens ziet, het zijn vooral inderdaad reflecteerde dingen. Een ding wat ik altijd heel vervelend vind is als je een hele donkere vloer hebt die heel glimmend is. Soms heb je van die best wel gelakte donkere vloeren. En als je dan tegen het licht in kijkt dan is die hele vloer helemaal wit uitgebeten. En kan dan met een polarisatie filter wel weer iets dimmen. Maar je krijgt altijd gekke paarse zwemen dan daarin

Dat kost altijd heel veel werk om dat netjes te maken in de nabewerking. Dat vind ik lastig. ook, soms heb je in keukens of kamers, dat je in meerdere hoeken spiegels hebt. Laatst had ik een keuken die, dat was een U-vormige keuken, en die had aan alle kanten boven het aardrecht spiegels geplakt tegen de muur. Dan heb je dus altijd dat je jezelf ziet in een of meerdere hoeken.

Dat kun je dus niet voorkomen, maar dan zit je wel in Photoshop, vervolgens weer jezelf weer weg te poetsen.

Lia Van Beest (17:21.611)
Ja, kan ook. Of remote op afstand. Want je doet gewoon, je doet niet tetherd of wat dan ook je... Nee, dat is te veel gedoe.

Koen Van Der Lee (17:27.726)
Nee, dat doe ik wel eens als ik voor architecten schiet voor bouwbedrijven. zijn dan shoots waarbij je wat meer de tijd kan nemen. Dan doe ik het wel. Maar inderdaad als ik snel door een huis heen moet, weet je vaak zo'n funda shoot, dat in ongeveer anderhalf uur. Twee uur als het een wat groter huis is. Dan heb je er geen tijd voor. Ik zou dat wel willen, maar de markt is daar voor mijn gevoel nog niet helemaal voor. Omdat...

Lia Van Beest (17:48.907)
Nee.

Koen Van Der Lee (17:55.15)
level shoots in een voor Funda te doen.

Lia Van Beest (17:57.963)
Even nadenken, dan heb je de particuliere opdrachtgevers, klanten en dan heb je ook nog de commerciële. Is daar nog een verschil in hoe je dan een shoot aanpakt?

Koen Van Der Lee (18:14.67)
Nou, mijn meeste particuliere shoots zijn vooral familie shoots. Dus families, reportages van familiefeesten. Het komt niet zo vaak voor dat ik particulier wordt ingehuurd om een huis te fotograferen. Het is wel eens gebeurd. dat geval is het gewoon luisteren, kijken wat wil de klant, wat willen ze zien. Dus hangt er gewoon vanaf wat ze willen.

Ik weet van mijn vaste klanten, de commerciële klanten, weet ik inmiddels wat ze willen. Dus dan hoef je daar minder over na te denken. Particulieren zijn vaak toch eenmalige klusjes of niet zo vaak terugkerend. Dus dan moet je iets meer luisteren van wat heb je voor ogen.

Lia Van Beest (18:53.771)
Ja, en die commerciële klanten zijn misschien ook meer designbureaus, bouwbedrijven en dat soort dingen. Doe je ook reclames?

Koen Van Der Lee (19:03.214)
Ik heb toevallig een tijdje terug voor een marketingstichting in Haarlem een aantal reclamebeelden gemaakt. Zij doen de marketing voor de gemeente Haarlem. En ik heb voor hun foto's gemaakt voor een wandelroute die ze nu promoten. Dus als je nu Haarlem binnenkomt rijden, je van die digitale welkomst...

palen waar dan foto's en het reclame op staan. Toevallig heb ik die foto ergens midden vorig jaar gemaakt op een zomerdag. Ik dacht, waarom zie ik die foto nergens terug? Ze hadden nog helemaal geen communicatie. Maar nu het nieuwe zomerseizoen er aan komt, zie ik overal op die palen die foto terugkomen van een bootje over de rivier. Dat komt ook weleens voor.

Lia Van Beest (19:50.251)
Ja precies. Maar je doet ook nog wel, want dat zag ik op je website, interieurfoto's met architectonische elementen in beeld. Is dat een vrije uitspatting of is dat een... Ik zag ergens iets met een ronding, een trap of zo. Wat was het? Ja, ik had zo niet voor me beeld. Ik had dat natuurlijk goed, had ik voor me door het werk.

Koen Van Der Lee (20:04.974)
Wat voor architektonische elementen bedoel

Koen Van Der Lee (20:15.278)
Maar wil ik ook even kijken hoor.

Lia Van Beest (20:21.867)
Ja, nee, dat kwam een beetje architectonisch over, de elementen die het gebruikte.

Koen Van Der Lee (20:25.962)
ja, ik denk dat ik weet welke je bedoelt inderdaad. is een foto die heb ik gemaakt in mijn stage tijd. Ik liep toen een stage bij een architectuurfotograaf. Dat was op een klus voor een architectuurbureau die vooral kantoren inrichtte. En daar gingen toen hun kantoren, dus het kantoor van het architectuurbureau, ging daar toen fotograferen. En die trap is beneden in het verzamelgebouw waarin zij zitten.

Maar ja, als het er is op locatie, dan zijn er dat soort leuke dingen. Een paar weken geleden was ik in een huis in Amstelveen. Dat was een mega groot huis. Ik geloof 800 vierkante meter. Met ook zo'n spiraalvormige trap vanuit de woonkamer die dan alle verdiepingen door naar boven ging. Dat leent zich er ook heel erg leuk voor om te spelen met doorkijkjes.

Lia Van Beest (21:23.915)
Maar dat verwerk je dan ook in je interieurfotografie, als je dat tegenkomt.

Koen Van Der Lee (21:28.846)
Ja, dat moet wel. Dan kan je het moeilijk links laten liggen.

Lia Van Beest (21:31.179)
Nee, precies. Maar je moet er ook oog voor hebben, toch?

Koen Van Der Lee (21:34.542)
Ja, klopt. Je kan niet standaard een lijstje afgaan van deze foto's moet ik hebben en dan de rest negeren. Ik heb altijd een lijstje in mijn achterhoofd als ik ergens heen ga. Ik moet in elk geval een foto van de woonkamer, een foto van de keuken, vanuit die en die hoek hebben. Maar als je wat anders ziet of je denkt dit vroeg wat toe, dan moet je dat natuurlijk altijd schieten.

Lia Van Beest (21:55.339)
Maar is er ook een bepaalde standardisatie onder interieurfotografen, dat je zegt van nou we beginnen altijd zo en dat is eigenlijk een standaard recept hoe je een interieur van een woning aanpakt.

Koen Van Der Lee (22:16.142)
hangt ook weer van de opdrachtgever af en van het soort shoot. Kijk, ik doe natuurlijk voornamelijk funda shoots en daarbij heb je helaas vaak niet de luxe om dat helemaal te gaan uitdenken. Wat is de volgorde? Dan is het gewoon per verdieping. Vaak is het makkelijker. Je stuurt de bewoners eventjes naar boven toe, ga je beneden aan de slag en dan stuur je de bewoners weer naar beneden en dan ga je boven aan de slag. Of in een appartement is het al gauw van ga de hond maar even uitlaten en kom zo maar weer terug.

Dus dan moet je gewoon snel achter elkaar door. dan heb ik altijd wel voor mezelf, ik probeer het zo als het kan, in elk geval zo te fotograferen zoals ik ook denk dat het in de presentatie op Funda gaat komen. Dus dat is vaak toch een beetje dat je van buiten naar binnen wordt geleid. En dan in elk geval binnenin probeer ik het dan wel op een logische volgorde te fotograferen. Dus elke keer als je bijvoorbeeld foto hebt in de woonkamer, waarop je dan al een randje van de keuken ziet, wordt de volgende foto in de keuken.

Als je dan in de keuken staat en je ziet daarin de deur naar de tuin, dan wordt de volgende foto het uitzicht vanuit die deur naar de tuin toe. Dus dat zich wel een beetje opvolgt op die manier. Maar dat kan niet altijd, want soms moet je schuiven met spullen en kun je niet in die volgorde werken. En idealiter met interieurfotografie, hou je gewoon op meeste rekening met het licht. En als tijd geen rol speelt, wil je gewoon kijken van hey, op welk moment van de dag staat de zon op welke plek? Wanneer schijnt hij in welke kamer?

wel goed of niet goed naar binnen.

Lia Van Beest (23:43.339)
Ja, want kun je je creativiteit daarin kwijt of heb je dan je andere dingen waar we zo nog over gaan hebben, zijn dat jouw creatieve uitspattingen in dat interieurfotografie minder, misschien?

Koen Van Der Lee (23:59.502)
Ja, nou het hangt ervan af, in het funda-shoot, er zit creativiteit in, absoluut, want anders wordt het, ik denk dat je het ook al gauw gaat zien als daar geen creativiteit en geen liefde voor het vak meer in zit. Dan worden dingen toch een beetje scheef of niet helemaal lekker in verhouding, daar moet je toch op blijven letten en dat is toch een creatief proces. Maar het is inderdaad ook...

op een gegeven moment gaan alle huizen wel een beetje op elkaar lijken dus het wordt toch of je dat nou wil of niet soms een beetje een formule waarin je werkt dus dan is het leuk om iets anders te hebben en ik merk dat zeker bij shoots voor bouwbedrijven of architecten dat je wat langer kan nadenken over een foto en wat meer kan pielen wil ik 10 centimeter naar achter, wil ik 5 centimeter omlaag of omhoog en dat vind ik dan het leuke creatieve aspect aan dat soort shoots

Lia Van Beest (24:48.171)
Ja, want bij Funda heb je dan toch een bepaalde standardisatie qua hoogte en dat soort dingen.

Koen Van Der Lee (24:53.87)
Ja, een beetje wel. Je zoekt wel voor elke foto naar een ideaal standpunt, maar tot op zekere hoogte kan dat.

Lia Van Beest (25:02.219)
Ja, want er zit natuurlijk ook heel veel kwaliteitsverschil in die foto's. Afgezien van je moet hem op een bepaalde resolutie, denk ik, aanleveren.

Koen Van Der Lee (25:12.366)
Ja, meestal moet ik het heel erg verkleinen. Ik weet niet precies wat de aanleverspecificaties van Funda zelf zijn, ik weet dat voor de meeste makelaars ik het tot 4096 pixels tot de lange kant van het beeld.

Lia Van Beest (25:14.379)
Ja.

Lia Van Beest (25:27.307)
Ja. En met welke instellingen van je camera begin je eigenlijk? Want o, nog vergeten te vragen. Zijn mensen die vinden dat heel belangrijk?

Koen Van Der Lee (25:37.678)
Ook daar is niet een heel eenduidige antwoord op te geven, dat wisselt ook weer of je met flits of zonder flitser werkt. als ik gewoon even standaard, zeg maar, diafragma redelijk dicht knepen, op een mooie gemiddelde f11 of f10, als het wat donkerder is naar f8, omdat je alles weer te lang moet wachten. Zelfde geldt voor je ISO 100, doe ik idealiter. Maar als het wat donkerder is, ja ik...

Lia Van Beest (25:58.923)
Mhmm.

Koen Van Der Lee (26:06.894)
kan niet voor elke foto 2 minuten aan sluitertijd gaan verspillen. dan ga je ISO wat omhoog gooien. Vaak zit ik op ISO 400, diafragma 8 tot 11 ongeveer. Sluitertijd is dan de wisselende variabele. Want ik schiet altijd meerdere beelden. Behalve voor detailfoto's schiet ik vaak uit de hand. Wel enkele beelden. Maar voor de overzichtfoto's schiet ik altijd meerdere belichtingen. Dus je schiet 1-1-

Een gemiddeld, gewoon beeld. Dan een donkerder beeld waarin je uitzicht naar buiten vaak beter hebt. En een wat lichter beeld voor de details binnenin, in de schaduwdelen. Die voeg ik dan later in de nabewerking samen tot één HDR-bestand waar je dan alles uit kan halen. Ik had bijvoorbeeld vanmorgen een fotoshoot waarbij ik met een flitser moest gaan spelen. Want het was een hele lastige, weerspiegelende ruimte. In een grotere ruimte.

Lia Van Beest (26:50.859)
Ja.

Koen Van Der Lee (27:03.118)
Het was een heel apart huis. Een grote donkere ruimte, maar een soort spiegelende glazen... Het glazen huis van 3FM, maar dat stond dan midden in een woonkamer. Omdat het licht wat bij mij van achter kwam, vanuit de ramen, weer spiegelde zo erg in het glas, dat ik niet meer voorbij het glas kon kijken in die kamer die daar achter lag. Dus dan ga je spelen met flitsers om het licht achter het glas...

omhoog te krijgen, zodat de weerspiegeling gaat overstemmen Dan moet je heel hard gaan vogelen met je instellingen. Binnen de sluitertijd die je kiest, gaat de flits overheersen. Je diafragma gaat je wat groter maken, je ISO iets omhoog en je sluitertijd weer wat omlaag. Zo probeer je dat licht van de flitser te mengen met het daglicht.

Lia Van Beest (27:53.675)
Maar je werkt dus niet met continu licht.

Koen Van Der Lee (27:59.054)
continu licht, ik gebruik weinig flits.

Lia Van Beest (28:05.035)
Oké, nou dan gebruik je dat niet. Nee, nee, dat je dus ergens een lamp neerzet om iets uit te lichten. Dus dat dat een continuïde niet, dat het een een keer een flits afgeeft. Dat snap ik. Ja.

Koen Van Der Lee (28:07.182)
Misschien wel hoor. zo.

Koen Van Der Lee (28:15.15)
Nee, meestal niet. Tenzij je maakt soms wel gebruik van de bestaande verlichting in een huis. Dus lampjes naast het bed bijvoorbeeld. Soms maak je een sfeerfoto waar die dan aan staan of in de badkamer. je van die mooie verlichting hebt achter een spiegel. Maar nee, op mijn flitsers en lampen, dat is gewoon flits.

Lia Van Beest (28:38.347)
Ja, ja precies.

Koen Van Der Lee (28:39.15)
Vaak heb je de power van zo'n flits ook nodig. Het waarschijnlijk het instellicht dat op die flitser zit, maar dat is niet krachtig genoeg.

Lia Van Beest (28:47.275)
Nee, precies. Dan heb je dus al die foto's gemaakt, want bij zo'n shoot, hoeveel foto's maak je dan ongeveer? Paar honderd?

Koen Van Der Lee (28:56.462)
Ja, meeste shoots kom ik terug met 250 tot 400 foto's. Waaronder dus al die verschillende belichtingen soms dus flits erbij. En dat breng ik dan terug naar wat ik aanlever is uiteindelijk. Ja, het wisselt ook een beetje per huis, maar 25 tot 55 ongeveer.

Lia Van Beest (29:16.907)
Ja, precies. En dan kom je dus thuis met al die foto's in RAW en dan laad je ze in Lightroom in of in Camera Raw.

Koen Van Der Lee (29:23.118)
Ja, ik zet ze eerst in dat ik eerst gewoon een mapje aan op de computer, daar importeer ik dan alles in van die klus, dus dat is soms ook de 360-degree foto's en de video's. Dan maak ik een nieuwe catalogus aan in Lightroom. Voor elke klus maak ik een losse catalogus aan.

Lia Van Beest (29:42.891)
Ja.

Koen Van Der Lee (29:47.022)
pak ik eerst alle HDR bestanden, dus alles wat ik moet gaan samenvoegen. Dan zet ik dat even aan dat hij dat gaat samenvoegen en dan maak ik een selectie van de enkele beelden. Dat zijn alle buitenfoto's, die schiet ik vaak enkel enkel laags Alle details. Soms zijn er ook gewoon overzichtsfoto's waar dynamisch verschil is, niet zo groot is dat het HDR nodig is. Dus selecteer ik die er vast even uit.

Op een gegeven moment zijn de HDR foto's klaar en zijn al gerenderd. Dan selecteer daar ook nog even wat uit en dan gooi ik alles in een los mapje en dat ga ik dan bewerken.

Lia Van Beest (30:25.067)
Ja precies, dan ben je met, stel dat je de ochtendse shoot doet, ben je de volgende dag, heb je het klaar of duurt het een week, zit je er dan bij...

Koen Van Der Lee (30:32.814)
Ik probeer een aanlevertijd van ongeveer drie werkdagen te houden voor funda shoots. Drie werkdagen gerekend vanaf het eind van de dag. Dus je zou kunnen zeggen vier werkdagen als je een shoot hebt. Dat is wel echt voor de funda dingen. Voor andere shoots zeg ik vaak twee weken. Omdat er vaak meer tijd gaat zitten in het wegwerken van stofjes, van dingetjes. Als ik voor bouwbedrijven, voor architecten schiet dan...

Dan zit ik soms veel langer aan één foto te werken. En dat kan ik niet de hele dag achter elkaar doen en dan de volgende dag aanleveren Dan moet je soms even vanaf stappen en een dag later weer terugkomen.

Lia Van Beest (31:11.627)
Welke fouten zie je veelal gemaakt worden bij interieurfotografen?

Koen Van Der Lee (31:19.854)
Bij funda shoots in elk geval, is het meest makkelijk om bij in te stappen. Dus daar zullen de meeste beginners ook in zitten. Dus daar zie je de meeste fouten. Wat ik dan zie is toch dat het gevoel in een foto niet helemaal klopt. Dat de verdeling in het beeld, dat je soms heel veel lege muur hebt in een foto. Je denkt dat als je de camera daar net iets meer naar links had gericht of iets naar voren of iets naar achteren was gegaan.

Dat kunnen soms hele kleine verschillen zijn, maar dat dat dan net de balans in een foto iets lekkerder maakt, iets fijner om naar te kijken. denk dat dat het meeste Soms zie je dat kleurzwemen niet netjes zijn weggewerkt of opgelost. Er is ook weer hele discussie of je dat überhaupt moet willen doen. Er zijn fotografen die juist heel erg met kleurzwemen werken. Anderen willen iets heel clean, heel naturel ogend aanleveren.

Lia Van Beest (32:01.803)
Weggewerkt.

Koen Van Der Lee (32:17.006)
Dus dat is ook een beetje subjectief. denk dat je het hebt over foutjes, ik net zeggen dat vooral gaat over camera positie en hoe je je camera

Lia Van Beest (32:26.219)
Heb je ook wel schat in de ruimte dat mensen een hele wand met familiefoto's hadden? En die moet je dan bluren, maar dan gaat denk ik de sfeer van die foto die je dan wil maken een beetje weg, of niet?

Koen Van Der Lee (32:33.165)
dat gebeurt vaak.

Koen Van Der Lee (32:41.038)
Ja, als het kan, vraag ik altijd of ze ze gewoon van de muur kunnen halen. Maar soms zijn die dan...

Lia Van Beest (32:44.715)
Maar dan krijg je ineens een wit vlak, misschien. Of een groen vlak of blauw, weet ik veel.

Koen Van Der Lee (32:50.574)
Ja, dat het verkleurd is daarachter bedoel je. Of...

Lia Van Beest (32:53.323)
Ja, ook dat. Dat kan ook. Dat was er nog niet eens opgekomen. Nee, dat kan natuurlijk ook. Maar dan heb je dus een leeg vlak. Terwijl juist die foto's die ruimte mooi vulden, dan moet je het misschien weer opvullen.

Koen Van Der Lee (33:03.438)
Klopt. gelukkig gebeurt het meestal wel dat mensen van tevoren vast familiefoto's hebben uitgewisseld voor foto's van een safari die ze ooit hebben gedaan in Afrika bijvoorbeeld. Dat kun je natuurlijk wel gebruiken. En ook groepsfoto's waar mensen zo klein op staan, weet je, op die resolutie van funda maakt het niet zoveel uit. Maar inderdaad echt portretten van mensen. Ja.

Ik vind het zonde om ze te blurren inderdaad, want het gaat heel erg afleiden in de foto en soms ontkom je er niet aan. Dan willen mensen het niet weghalen, want het is te veel gedoe.

Lia Van Beest (33:35.051)
Heb je ook weleens dan gehad dat je in een ruimte kwam, hartstikke mooi, hartstikke leuk, maar je maakte er een foto van en dan zag het er heel saai uit. Hoe krijg je dat dan toch weer een beetje levendig?

Koen Van Der Lee (33:49.518)
Ja, dat gebeurt wel eens. Dat kun je op verschillende manieren oplossen. Wat ik meestal doe, wat de meest makkelijke oplossing is in die zin, is dat ik mijn camera gewoon even van het statief afhaal. En dat ik eerst gewoon eens ga rondlopen en me ga richten op de details en op de doorkijkjes. En dan ga je op een gegeven moment vanzelf alweer dingen zien. En soms is een ruimte ook gewoon oninteressant en wordt het alleen maar leuk door details te maken.

Als je voor een funda shoot moet je toch wel een overzicht foto aanleveren. Maar vaak begin ik dan eerst even met de details. Soms kom je ineens op een hoekje. Het gebeurt me ook vaak dat ik even niet weet dat ik met de ruimte aan moet en dat ik dan eerst bijvoorbeeld een video ga maken. In video werk je vaak met een beetje beweging. Ik probeer altijd wel beetje de composities van mijn foto's na te maken, maar dan met een stukje beweging erin. Soms kijk ik op een schermpje van mijn videocamera, terwijl ik bezig ben en dan denk ik ineens...

dit is eigenlijk ook wel een fijne foto en dan kom ik later nog even terug en dan schiet ik hem nog als een foto.

Lia Van Beest (34:51.627)
Ja, ja. En is het dan ook zo dat AI in de wereld van de interieurfotografie zijn intreden heeft gedaan?

Koen Van Der Lee (35:00.302)
Zeker. nog niet op alle vlakken. denk dat in Photoshop het heel erg fijn dat het er nu in zit. Vooral in het wegwerken van je eigen reflectie, wat ik net zei in die keuken bijvoorbeeld. Dat gaat tegenwoordig met die Generator-fil, gaat het heel fijn. Ik heb ook weleens gehad dat ik een huis heb gefotografeerd in de winter.

Het regende ook nog is, maar het moest wel snel online dus ik kon niet later terugkomen om het nog een keer te fotograferen met een zonnetje erbij. Het wilde maar niet verkopen dus ik kreeg toen denk anderhalf, twee maanden later van die makelaar de vraag, ja kun jij nog iets met die foto, kun je het nog iets meer zomer maken? Ja dan...

dan is het toch wel fijn dat je met AI gewoon die boom selecteert en zegt van nou zet er maar wat blaadjes aan. Nou dan kost het wel, het is niet dat het dan in één klik klaar is, maar dat geeft wel een beginpunt. Je moet dan een aantal keer je selectie een beetje aanpassen in die boom en toch zeggen van nou maak maar een ander soort boom van of je kiest weer een ander voorbeeld en dan ga je daar weer op verder borduren. Dus het is even goed wel een werkje, maar het is wel daardoor wel mogelijk om foto's een beetje op te fleuren. En ik doe dat liever niet, maar in dit geval was gewoon echt de vraag van kun je toevallig voor eind van de middag

eventjes wat met die foto doen ja dan het liefst ga ik gewoon terug en schiet ik het gewoon goed zeg maar

Lia Van Beest (36:18.795)
En toen was in een keer dat huis verkocht.

Koen Van Der Lee (36:22.286)
Ik weet niet of hij inmiddels verkocht is, maar ik denk het wel.

Lia Van Beest (36:24.619)
Het zit gewoon in de kleine details. Nou gaan we even over naar, tenminste dat denk ik, naar een ander interieur en dat is van een Citroën DS. Dat is een heel ander interieur. Hoe ben je daar zo in verzeild geraakt in dat La Bombe Citroën verhaal?

Koen Van Der Lee (36:36.334)
Ja.

Koen Van Der Lee (36:44.334)
Ik heb gestudeerd op de Fotofaxschool in Amsterdam. En een van mijn docenten daar zat op dat moment in de beeldredactie van dat tijdschrift. Het idee was dat ze elk jaar een nieuwe fotograaf voor dat blad. En het leek hem leuk om dat jaar, voor dat seizoen, dat was voor mij 2022 als ik me niet vergis, of 2021.

Lia Van Beest (36:49.003)
Ja.

Koen Van Der Lee (37:14.734)
Ik weet het niet meer, maar zochten ze een student van de fotovakschool die dan de foto's ging maken. Ik reed op dat moment in een Citroën ZX. Een ZX is een model uit jaren 90. Niet een gemiddelde studentenauto. zijn er ook niet zo heel erg veel meer van in Nederland. Hij zag wel van, dat is wel iemand die iets met oude auto's of een Citroën heeft. Toen heeft een... andere docent heeft ons uiteindelijk aan elkaar verbonden, geloof ik. En toen...

is dat gaan rollen, ben ik dat jaar foto's gemaakt, was het maatschappelijke thema's. Dus was de auto in relatie tot dingen die speelden in de maatschappij. En bedacht ik een soort scenario waarin die auto eigenlijk meer een onderdeel was van de scène en niet per se het onderwerp was. We komen nog een foto herinneren van de stikstofcrisis.

Goed, was er dat moment minister van de Wal, geloof ik. De boeren hadden dat niet zo op haar in elk geval op dat moment. Dus toen heb ik een foto gemaakt, heb ik op een gegeven moment een tractor geregeld bij een loonwerkersbedrijf in de buurt en een DS daar tegenover gezet. Weet je, idee van die Citroën DS is een beetje het imago van de wat rijkere, hogere klasse. De mensen die strak in het pak naar Den Haag, naar kantoor gaan. En die tractor zat daar dan tegenover als de...

vertegenwoordiging van de boeren en de arbeiders. dan had ik dus, mijn moeder die was toen model en die figureerde als een soort minister die recht tegenover op dat kleine landweggetje stond tegen die boer die met zijn gebalde vuist uit die tractor stak. En ja, dus op die manier vormde die auto dan een soort onderdeel in de scène. En het ging niet om die DS, maar het ging wel inderdaad om wat vertegenwoordigt die auto in de... ja.

Lia Van Beest (38:59.211)
Ja.

Lia Van Beest (39:06.475)
dat maatschappelijke thema. Ja, Nou, dan moet ik eens even kijken tussen onze Labombe edities, want hier valt hij ook iedere maand op de deurmat. En die wordt met veel interesse gelezen. Vandaar dat ik volgens mij sta hier ook op de cover van afgelopen maand met een foto, dacht ik.

Koen Van Der Lee (39:18.158)
Mm-hm, heel goed.

Koen Van Der Lee (39:25.838)
Klopt, ja, ze hebben een beetje gebroken met die traditie van elk jaar een nieuwe fotograaf. Ik ben op een of andere manier blijven plakken. Ik kwam er ook vorig jaar pas achter dat ze elk jaar een andere fotograaf hadden. ineens iemand zei, hey, doe jij het nog steeds? Ik zo, ja. Dat bleek dus blijkbaar, nou goed, is er dus nu een match en dachten ze van nou, blijven voorlopig even doorgaan met Koen, dus dat vind ik heel erg leuk. En nu dit jaar hebben we...

is het 70 jaar sinds de introductie van de Citroën DS. Dat vieren we door allerlei uitvoeringen en kleuren van de DS te fotograferen vanuit precies hetzelfde standpunt.

Dus heb helemaal een klapblokje en neem ik elke keer mee naar die photoshoots. Waardoor ik exact heb uitgemeten waar mijn camera staat ten opzichte van die auto. En dan neem ik ook echt een lasertje mee om het helemaal precies uit te meten. En het idee is dat dus elke keer pak een andere uitsnede uit die foto als een coverfoto. Waardoor je uiteindelijk, als je alle edities van het jaar, alle tiende edities naast elkaar legt, heb je elke keer een ander stukje auto. En onstaat er dus een soort in silhouet van een DS met een lappen deken aan kleuren en uitvoeringen.

Lia Van Beest (40:33.131)
Ja.

leuk, leuk, Nou ja, we kunnen nog uren over die DS gaan praten, maar we gaan het nu eens even hebben over de Zwanenzang van de Bunkers. toen ik dat las, en je hebt afgelopen weekend, ja we nemen dit van tevoren op maar, dat was 24 mei geloof ik, heb je de presentatie gehad van het fotoboek De Zwanenzang van de Bunkers? En wat was je...

Koen Van Der Lee (40:48.046)
Doei!

Koen Van Der Lee (41:02.798)
M-hm.

Lia Van Beest (41:04.619)
Het een totaal ander interieur weer, cementachtig. Dus wat was de aanleiding om dat project te gaan doen?

Koen Van Der Lee (41:09.07)
Klopt.

Dat begon als mijn afstudeerproject aan de fotovakschool. Ik wilde eigenlijk heel veel anders doen. Ik wilde naar Zuid-Frankrijk toe om daar een lokale legende, een verhaal over een wolfachtige beest, te gaan fotograferen in de regio waar ik altijd op vakantie ga. Dus die beelden, muurschilderingen, dat verhaal ben ik altijd tegengekomen in mijn jeugd. Dat vond ik heel interessant, dus ik wilde daar iets mee. Maar...

Echt een paar weken voordat ik die kant op ging, brak de oorlog in Oekraïne uit. Dus de benzineprijs gingen door het dak, waardoor het voor studentenbudget onhaalbaar werd om meerdere keren naar Zuid-Frankrijk te gaan. Dus ik moest toen onverhoopt ineens op zoek naar een ander onderwerp en ik dacht, wat is nou ook een een mysterieus onderwerp in het landschap, maar dan hier dichtbij, ik gewoon op de fiets naar toe zou kunnen. En toen moest ik terugdenken aan de verhalen van mijn vader die vroeger met...

zijn ouders, mijn opa oma, op vakantie gingen naar het Schuitengat. Het Schuitengat was een soort vakantiedorpje, vakantiehuisjes die gemaakt waren in bunkers, vlakbij Zandvoort. En ze gingen daar altijd op bunkertocht met de boswachter. Dat waren een soort geheime bunkertochten, dat mocht eigenlijk niet. En dan gingen ze altijd in het donker met zaklampen zoeken naar de restanten van de bunkers die de Duitsers daar hadden gebouwd.

Ik kende die verhalen natuurlijk ook altijd al. Ik dacht, wat zou er dan nog van over zijn? Ik weet dat dat vakantiedorp is op gegeven moment gesloopt eind jaren 80. Maar wat zou er nog onder de grond liggen wat niet is gesloopt? En sowieso is natuurlijk de Atlantikwall, zeker hier in de regio, IJmuiden, Haarlem, ontzettend veel gebouwd. Dus toen ben ik gewoon eens op zoek gegaan naar...

Koen Van Der Lee (43:01.87)
Ik op Google ingetikt bunkers IJmuiden. Daar kom je al een aantal locaties tegen. Toen ben ik gaan fotograferen. Toen zag ik heel snel dat dit architectuur Ik kan dit benaderen op een architectuurfotografie manier. Dat is eigenlijk wel interessant. Ik eerst aantal bunkers benaderd. Als dit als een architectonisch object ga beschouwen, hoe ga dat fotograferen?

Toen bleek dat soms ook wel beetje lastig, omdat die bunkers steeds meer verscholen liggen in het landschap. Ze steken niet altijd meer helemaal duidelijk boven het zand uit. Waardoor die serie een ander karakter ging krijgen. In plaats van dat ik alleen maar op die architectuur ging, wilde ik ook het verhaal benadrukken dat die bunkers dus langzaam wegzakken in het landschap.

er groeit mos op die bunkers te ontstaan, langzaam toch een beetje scheurtjes in het beton, het metaal begint te roesten, bomen groeien er overheen, zand stuift naar binnen. Dus wat ik toen ging doen is ik ging het in het donker fotograferen, dus nachts, en dan met lampen ging ik die bunkers aanlichten, laatste keer in de spotlight zetten voordat ze definitief door het landschap verzwolgen zouden worden. En toen

Zijn vriend van mij zei op een dag van eigenlijk een soort zwanenzang van de bunkers. Nog één keer, nog één laatste kreet voordat ze ten onder gaan. Ja, ja, en dat is al heel lang niet de titel geweest. Hij sprak het gewoon uit en ik heb dat wel ergens opgeschreven in mijn verantwoording toen hij moest afleggen bij het presenteren van je serie op school. Maar nooit over die zin nagedacht als titel. Dat is pas echt...

Lia Van Beest (44:27.339)
Ja, goeie titel.

Koen Van Der Lee (44:45.838)
Een paar weken voordat ik mijn boek ging drukken is dat pas gekomen. Maar goed, ik ging zoveel landschapfoto's maken en op gegeven moment zei een docent van mij, ja, dat zijn hele mooie foto's, maar dit kan ik ook opzoeken. Ik kan ook wandelen naar die bunker toe en dit bekijken. Ik ben eigenlijk wel benieuwd wat er nog binnenin zit. toen werd het thema nog een beetje weer verlegd van foto's aan de buitenkant naar wat is er dan nog over van binnen.

En toen kwam ik een avontuur, in een te recht dat greep me helemaal. Want dan ga je graven en kijken en gangen ontdekken. Dat was natuurlijk één groot feest. Maar ook fotografisch is wel weer een nieuwe uitdaging. Want onder de grond is het natuurlijk donker. Er is geen daglicht meer.

Lia Van Beest (45:31.467)
Maar kun je overal zo in? Of moest je toestemming vragen om in bepaalde bunkers te kunnen?

Koen Van Der Lee (45:37.71)
Dat hangt een beetje van het gebied af waar je in zit. Vlakbij IJmuiden heb je best wel wat bunkers waar je gewoon zo in kan. Zeker in het begin van het maken van die serie kon ik daar lekker dingen uit proberen. Op een gegeven moment wil je wel verder en dan liggen inderdaad bunkers wel eens in beschermde gebieden of dan mag je ergens niet komen. Ik heb in het begin geprobeerd om vergunningen te krijgen. Dat was een ongelooflijk...

tie-process. Wat zei je? Ja, ja en ook gewoon geen reacties krijgen. je gewoon, ja, of één keer wel een reactie en dan een vervolgmailtje waarin je iets concreet wil maken, dat dan weer niet. Ik denk ook omdat op dat moment die serie misschien nog niet zo veel body had. Ja, ze zullen elke dag wel vragen krijgen of mensen ergens foto's mogen maken. Dus ik ben in dat stadium op een gegeven moment, omdat er ook een...

Lia Van Beest (46:07.499)
bureaucratisch waarschijnlijk bureaucratisch

Koen Van Der Lee (46:34.061)
een deadline op zat, ben ik op een gegeven moment wel gewoon gegaan. Ook omdat ik verhalen van andere bunkerliefhebbers hoorde, ja, die gingen ook zo duingebied in. Ik heb nooit dingen opengebroken of iets, maar ja, soms stap je toch wel even ergens een hekje over om er te komen. Eén keer ook moeten bekopen met een boete. Nou ja, goed, ook niet moeilijk over gedaan. Ja, klopt, dat is toch... Ja...

Lia Van Beest (46:57.899)
Maar het maakt het ook weer spannend. Dat is ook wel weer leuk, toch? Als het allemaal van een leien dakje gaat, is het ook niet leuk.

Koen Van Der Lee (47:05.358)
Je moet er wel een beetje voor werken. Maar op een gegeven moment wel, vorig jaar is die serie ten toon gesteld tenminste 17 beelden uit die serie zijn ten toon gesteld in het Zandvoorts Museum. Bij de opening daar leerde ik een boswachter kennen. mis hij, in mails is er officieel geen boswachter meer, maar een soort half gepensioneerd...

oude Rot in het vak die nog werkt bij de gebied Peerder. Met hem heb ik uiteindelijk nog een aantal bunkers gefotografeerd. via de officiële route dat het dus wel mocht.

Lia Van Beest (47:36.843)
Ja, en je fotografeerde dus eigenlijk in de totale duistenis die bunkers. Hoe heb je dat dan eigenlijk technisch en creatief aangepakt? Je hebt dus zaklampen meegenomen en iets met tilt-shift nog gedaan of dat soort dingen?

Koen Van Der Lee (47:43.118)
Ja.

Koen Van Der Lee (47:52.91)
Nee, tilt shift niet. Je moet het zo zien, bunkers zijn best een vijandige omgeving voor je apparatuur. Overal is zand, het is heel vochtig. Dus ik heb mijn duurderde tilt shift lens, die heb ik naar thuis gelaten. Het is compleet donker. Wat je dus doet, je gaat naar binnen, je hebt sowieso een zaklamp nodig voor je eigen zicht om je te kunnen orienteren. Dus vaak gewoon met die lamp.

Ik ging de compositie eerst verfijnen en dan ga je nog niet nadenken over licht. Dan zorg je gewoon dat je genoeg licht hebt in die ruimte om je camera te kunnen instellen. En dan op een gegeven moment doe je je lamp uit, of niet uit, maar dan ga je gewoon kijken wat wil ik aan sluitertijd. Op een gegeven moment had ik gevonden dat in de gemiddelde ruimtes die ik tegenkwam dat ik een sluitertijd nodig had van ongeveer 8 seconden. diafragma op 11 en ISO op 100. En dat ik dan met de meest zwakke instelling van mijn lamp

kon ik dan in die acht seconden heel zacht licht maken. was een ding. Ik heb eerst geëxperimenteerd met flitsers. Flitsers geven best een hard licht als je daar geen softboxen op zegt natuurlijk. Maar meeslepen van softboxen was niet te doen. Omdat die ingangen van die bunkers, je jezelf echt helemaal klein maken om er doorheen te kruipen. dan moet je keuzes maken.

Lia Van Beest (49:05.867)
Nee.

Koen Van Der Lee (49:13.262)
Een manier om toch zacht licht te krijgen was om met lange sluitertijden te werken en die lamp gewoon heen weer te bewegen. Zodat je een soort grote lichtbron creëert binnen in die sluitertijd. En dan is het eindeloos vogelen. En kijk je die foto en dan denk je, nee, moet toch een stapje meer naar links staan omdat het licht dan net iets beter om dat hoekje heen valt. Van elke foto die ik heb gemaakt heb ik wel tien verschillende versies waarin het licht elke keer net iets anders is.

Lia Van Beest (49:42.059)
Want hoeveel bunkers heb je dan kunnen fotograferen?

Koen Van Der Lee (49:46.766)
Ik geloof dat ik er uiteindelijk een stuk of 20 heb gefotografeerd. zou het na kunnen kijken achterin mijn boek. Daar heb ik een hele lijst staan met welke het allemaal zijn.

Lia Van Beest (49:50.155)
Ja.

Lia Van Beest (49:56.139)
Ja, want dan gaan we zo ook nog even zeggen dat het boek te bestellen is op je website, onder andere. Zeker,

Koen Van Der Lee (50:04.398)
Zeker.

Lia Van Beest (50:09.579)
Ja, kijk maar even rustig. 21.

Koen Van Der Lee (50:11.366)
21 heb ik er gefotogreerd. Ja, maar ik heb er denk ik wel 40 of 50 bezocht hoor. Maar niet elke bunker waar je komt die leent zich ook voor zo'n foto. De serie heeft best een bepaalde uitstraling. Ik wilde het gevoel creëren.

Lia Van Beest (50:18.282)
Ja.

Lia Van Beest (50:28.107)
Ja, want het heeft een beetje een onheimische sfeer. En dat wilde je erin vastleggen, denk ik.

Koen Van Der Lee (50:34.318)
Ja, klopt. En wat je daarvoor wil is eigenlijk het gevoel dat er al 80 jaar niemand is geweest. Dat is natuurlijk niet zo. Er komen regelmatig mensen in die bunkers. Maar je wilt dus wel sporen van mensen, wil je zoveel mogelijk buiten beeld houden. Want dat trekt gewoon naar de huidige tijd toe en dat breekt het gevoel, denk ik, voor de kijker. Dus inderdaad als je ergens graffiti in beeld hebt of bierblikjes...

Dat laat gewoon zien dat het een plek is waar mensen gewoon chillen en hun ding doen. En dat past niet in het plaatje of in gevoel wat ik er zelf bij had inderdaad. Dus heel veel bunkers heb ik wel bezocht. Ik soms ook heel veel moeite gedaan om binnen te komen.

Lia Van Beest (51:15.211)
Want het is er soort gangenstelsel.

Koen Van Der Lee (51:18.414)
Op sommige plekken, vroeger was er sowieso heel veel verbonden met gangen, maar veel van die gangenstelsels zijn dichtgegooid of opgeruimd. dan zijn het soms die individuele bunkers die aan dat gangenstelsel lagen, die zijn nog wel toegankelijk hoor. Maar er zijn inderdaad nog een aantal gangenstelsels deels intact. Maar meestal is het toch gewoon dat je bij de ingang van de bunker naar binnen kruipt Naar binnen in die...

Lia Van Beest (51:43.691)
Ja, ik heb ook wel eens...

Koen Van Der Lee (51:45.518)
Binnen in die bunker heb je dan wel weer allerlei gangen soms. Zeker in wat grotere bunkers heb je gangen en trappen en meerdere verdiepingen soms zelfs.

Lia Van Beest (51:51.243)
Ik heb ook wel eens een keer bij IJmuiden in zo'n bunker gegaan. Daar moest je klimmen en kruip door, sluip door. Dus het was nog het atletische toestand.

Koen Van Der Lee (52:04.654)
Je moet wel een beetje atheletisch gebouw, dat hoeft ook weer niet per se, maar het is wel fysieke arbeid.

Lia Van Beest (52:09.099)
Nee, Ja, dan heb je... Ja, want dan heb je ook nog je camera's bij je en als je dan door een nauwe gang heen moet, dan moet je oppassen dat je je camera niet beschadigt en je apparatuur.

Koen Van Der Lee (52:22.734)
Klopt, ja vaak ging ik altijd met iemand anders erbij. Een aantal vrienden van me vonden het ook heel erg leuk om mee te werken aan een project. Als je met z'n tweeën bent, helpt het al. kan één iemand naar binnen kruipen en de ander de tas naar binnen schuiven of een statief aangeven. Dus dat helpt wel mee.

Lia Van Beest (52:39.659)
Nu is er dus een tastbaar bewijs van de zwanenzang van de bunkers in de vorm van een boek. Wat wil je de lezers en de kijkers, hoop je dat die meenemen uit dat fotoboek van je?

Koen Van Der Lee (52:55.438)
Goede vraag. Het is een beetje tweeledig. wil enerzijds dat er meer waardering en bescherming komt voor het erfgoed wat er nog is, denk ik. Maar dat gaat dus vooral over overheidse instanties misschien wel. En ook bedrijven die bunkers in eigendom hebben op hun terrein bijvoorbeeld. geloof dat Tata Steel een aantal bunkers aan de rand van hun terrein liggen.

Lia Van Beest (53:00.619)
Ja.

Koen Van Der Lee (53:24.878)
Ik weet niet of dat nog steeds zo is trouwens, of dat die ook al zijn opgeruimd in de loop der jaren. Ook een voorbeeld is de bunker waar ik mijn boek heb gepresenteerd. De schnellbootbunker in IJmuiden Enorm bouwwerk, daar was afgelopen jaar sprake van dat die gesloopt zou gaan worden. Daar is ontzettend grote landelijke reactie opgekomen in de vorm van een petitie voor het behoud en uiteindelijk wordt daar nu een monumentenstatus aan toegekend.

Dat is eigenlijk ook een katalysator geweest voor overheidsinstanties om ineens te gaan bedenken wat moeten we eigenlijk met dat erfgoed. En ik hoop dat mijn boek daar ook een beetje aan kan bijdragen door te laten zien wat er ook verborgen onder het zand nog allemaal aanwezig is en wat er ook beschermd moet worden, ofwel voor vandalisme of voor herontwikkeling.

Lia Van Beest (54:11.115)
Ja.

Lia Van Beest (54:15.467)
Nou ja, in ieder geval terecht dat dat blijft, want het hoort bij ons en het... Ja.

Koen Van Der Lee (54:20.142)
Ja, zeker. En het heeft ook een nieuwe functie gekregen in de vorm van vleermuizen bijvoorbeeld. Veel dieren maken het gebruik van die bunkers nu. Dat is wel bekend hoor, zeker bij de natuurbeheerders, boswachters.

Lia Van Beest (54:28.779)
Oké.

Lia Van Beest (54:34.027)
Zodra dat een beschermde titel heeft, mag er ook niks meer mee.

Koen Van Der Lee (54:38.542)
Nee, maar dan kan het dus ook weer niet bekeken worden door het publiek. dat is ook wel weer lastig. En verder hoop ik dus in elk geval door die foto's en de verhalen dat mensen ook zelf nieuwsgierig worden en op onderzoek uitgaan. En dat ze niet het hekje overstappen in gebieden waar het niet mag. Maar wel misschien bijvoorbeeld in IJmuiden waar je op veel plekken dus wel in die bunkers kan bekijken. Omdat ze ook gewoon lekker het gaan doen en ook een beetje te zoeken van wat ligt er dan tussen de struiken nog.

Lia Van Beest (54:41.163)
Dat is ook weer jammer. Ja, dat moet ook weer niet.

Lia Van Beest (54:54.667)
Dank.

Lia Van Beest (55:02.123)
Ja, ja. En dat boek om nog even daarop terug te komen. Het is niet zomaar een kwaliteit van een krant, maar het is echt een heel mooi gedrukt exemplaar. Je hebt daar echt ook aandacht aan besteed. Ik zag het even voorbij komen. Bepaalde drukker die heeft het, staat bekend om zijn kwalitatief hoogstaande fotoboeken die hij maakt. ja, dus het is ook echt een...

Koen Van Der Lee (55:25.102)
Ja, klopt

Ja, met een lithograaf hebben we gekeken naar hoe komen deze foto's. Het zijn best wel contrastrijke donkere foto's. Dat is best een uitdaging om dat goed op papier te krijgen. Dus we hebben ook persproeven gedaan en op basis daarvan de foto's weer bijgesteld. En vervolgens ook aan de pers, toen we het boek zelf gingen drukken, ook elke keer weer kijken en bijstellen van oké, moet toch net iets meer grijze inkt in die delen en iets meer zwarte inkt daar.

Lia Van Beest (55:57.451)
Dus een heel proces.

Koen Van Der Lee (55:57.774)
Dus ja, was echt een heel proces inderdaad. Ik ben wel heel blij, dat hebben ze echt heel goed. Ze zijn daar gewoon vaklui in, ze kunnen dat heel goed. Dus ook allerlei dingen voorbij...

Lia Van Beest (56:06.763)
Ja, en het is ook echt een document om een koffietafelboek, zoiets, zie ik het ook.

Koen Van Der Lee (56:15.406)
Ik hoop dat mensen het af en toe erbij pakken en rustig doorbladeren. En details zien die ze misschien de eerste keer niet zagen tijdens het bladeren. zitten een aantal leuke easter eggs in die je kan ontdekken.

Lia Van Beest (56:27.915)
Ja. Zijn er ook trouwens nog plannen voor een tentoonstelling of iets anders aangaande?

Koen Van Der Lee (56:36.526)
De serie is het afgelopen jaar op twee plekken tentoonsteld geweest. Een keer in het Zandvoorts Museum een aantal maanden en in huis van Hilde in Castricum. Afgelopen weekend dus een soort pop-up expositie in de schnellbootbunker in IJmuiden op de Bunkerdag. Ik heb op dit moment geen nieuwe plannen, maar ja die...

Lijsten met foto's staan hier in dozen nu weer stof te vangen. als ik ze weer ergens kwijt kan op een plek waar dat passend is, waar mensen het ook leuk vinden dat dat geëxposeerd wordt, dan mogen ze zich te melden.

Lia Van Beest (57:08.811)
En die boek heb je laten drukken in een oplage van 300 stuks. En je geeft het zelf uit. Dus het ligt niet in de boekhandel of zo.

Koen Van Der Lee (57:14.158)
300 stuks. Ja, is niet een enorme grootte oplossing. Wat zei je? Ja, hele proces zelf. Nee, nog niet. Het ligt binnenkort wel in de winkel van het Bunkermuseum in IJmuiden Het ligt ook de komende drie maanden in het bezoekerscentrum van de Amsterdamse Waterleidingduinen.

Ik wil eerst even het animo op de bunkerdag zelf afwachten en in de pre-sale de voorverkoop die ik heb gehouden. Even afwachten wat dat zou doen voordat ik ook nog met boekwinkels in overleg zou gaan. Want het is natuurlijk niet een enorm grote oplage.

Lia Van Beest (57:52.235)
Nee, maar als je boeken in eigen beheer uitbrengt is 300 best wel een aantal om onder de mensen te brengen.

Koen Van Der Lee (57:59.502)
Jazeker, ik verwacht ook wel dat we boekwinkels nodig hebben. Maar wilde in eerste instantie even kijken wat ik binnen mijn eigen netwerk kwijt kon. Het hoeft ook niet morgen allemaal verkocht te zijn.

Lia Van Beest (58:03.819)
Ja, nou ja, niet echt.

Lia Van Beest (58:10.731)
Nee, nee, want dan moet je onderhand weer een boek of een herdruk. Dus dat. Hebben we genoeg besproken over de bunker? Wil je daar nog iets over kwijt? Helpt Koen de winter door? Nee, dat komt zeker goed.

Koen Van Der Lee (58:21.55)
Kopen we boek, alsjeblieft. Nou, dan komen we goed hoor. Nee, maar het kan wel een heel leuk vaderdag cadeautje zijn. Ik heb heel veel mensen gehad die het hebben gekocht als vaderdag cadeautje. Dus dat zit natuurlijk aan te komen begin juni.

Lia Van Beest (58:36.075)
Ja, met andere woorden, ik moet snel met de podcast online.

Koen Van Der Lee (58:42.542)
Zeker, zeker.

Lia Van Beest (58:44.139)
En als het geen vaderdag is, dan is het altijd wel andere iets te bedenken om het te geven. Heb je trouwens ook nog een, en dan gaan we even op iets anders over, van een foto uit je carrière die je zou moeten sch... Nou, even opnieuw, Als je één foto uit je carrière zou moeten kiezen, die je het meest typeert, welke zou het zijn en waarom?

Koen Van Der Lee (58:53.422)
Zeker.

Koen Van Der Lee (59:11.95)
Goede vraag. Ik zag hem al staan dat je die had gestuurd. dacht, ik heb het net even... Nou, dat is natuurlijk heel lastig. Ik had het er...

Lia Van Beest (59:15.883)
En ik hoop dat ze hem niet stelt. je een foto dat je zegt van, daar ben ik het meest trots op.

Koen Van Der Lee (59:29.87)
Ja, er is al één foto waar ik ik maakte was ik heel blij mee en eigenlijk nog steeds wel. Het een hele simpele foto. Mijn vriendin noemde hem dat net, want met mijn vriendin was ik even aan overleggen. Ik moet één foto aangeven die mij samenvat. Toen kwam ze met een foto die ik heb gemaakt, ook tijdens mijn studie voor een project. Dat het thema van de kleine fotoserie die ik had gemaakt.

was een van de nasleep van gebeurtenissen. Dus het was een soort conceptueel idee dat je in landschapsfoto's kon zien dat er recentelijk iets was gebeurd. de gebeurtenis was er niet meer. Dat heb ik op allerlei manieren aangepakt. heb bij een meertje hier in de buurt, er stonden allemaal dixies. Daar was net een festival geweest. Het festival was over, maar de dixie stond er nog als herinnering aan.

Hier heb je in de buurt ook een weiland dat ze 's winters laten onderlopen zodat er geschaatst kan worden. Die foto's heb gemaakt in het voorjaar, dus er lag geen ijs meer. Maar het weiland stond nog half onder water met allemaal vlekken gras en vlekken water. Ook een heel absurde gezicht. Ook daar was het bewijs dat er iets was geweest, maar nu niet meer is. De foto die zij net noemde was ook een foto uit die serie en dat was in een bos.

Dat is het munitiebos, wordt dat genoemd hier in de regio. Na de Tweede Wereldoorlog is daar heel veel munitie opgeslagen. Wat in beslag genomen was van de Duitsers, hebben ze daar toen een tijdje in de opslag gehad. Ik ben daar ooit een keertje door een gat in het hek gekropen om daar binnen te komen, want het is allemaal afgesloten gebied ook. Toen heb ik een foto gemaakt van een heel simpel schuurtje wat daar beetje krom en scheef staat tussen de bomen, helemaal omgeven door de bomen.

met een, of het nummer 39 erop of zo, ik me niet vergis. Het is een hele simpele foto, maar het zonlicht komt daar heel gefilterd doorheen. Ik denk dat was een foto waar ik gewoon heel blij mee was toen. En nu nog steeds. Ze herinnerde me net aan die foto. Ze zei dat was echt een koen foto. Ik dacht, ja. was net een hele...

Lia Van Beest (01:01:43.947)
Als je nog hebt, dan kan ik hem misschien bij de presentatie van de podcast voegen.

Koen Van Der Lee (01:01:49.422)
Ja, ik zal hem eens opzoeken. Er ook nog een zat andere foto's die ik zou kunnen bedenken, maar we moeten het er bij eentje houden.

Lia Van Beest (01:01:51.051)
Ja, die raar.

Nou ja, collages zijn altijd goed, dat maakt allemaal niet uit. Ja, dat is helemaal goed. Heb je dan zelf ook nog fotografen of kunstenaars die je inspireren? Misschien.

Koen Van Der Lee (01:01:58.99)
Maar daar zoek ik er wel vier uit.

Koen Van Der Lee (01:02:07.118)
Zeker? Ja, zeker op het gebied van landschapsfotografie heb ik altijd heel erg opgekeken naar fotografen als Stephen Shore. is een Amerikaanse landschapsfotograaf die onderdeel was van de New Topographic stroming. Die stroming is eigenlijk ontstaan uit een expositie die is...

in gedicht op een gegeven moment waarin ze dus het man-alterd landscape gingen fotograferen, het door de mens aangepaste landschap, wat in die tijd een hele nieuwe benadering was. Want landschapsfotografie werd vaak zo gezien dat het moest heel puur zijn, moest gaan over het door God geschapen landschap, zou je kunnen zeggen.

En wat de mensen daarna toe te voegen had, dat was in elk geval geen kunstfotografie. Dat was misschien wel documentair werk, dat was misschien wel belangrijk werk op een manier, maar geen kunst. Tot die nieuwe topographic-stroming dus, wat ook de Bernd en Hilla Becher hebben daar natuurlijk aan bijgedragen met een typografie van industriële gebouwen. Maar de foto's van Steven Shore vond ik altijd gewoon qua compositie en ook qua thematieke, het waren hele gewone foto's eigenlijk.

In die tijd werd het best wel als saai ervaren, foto's. Het waren gewoon foto's van de hoek van de straat waar je niet twee keer over na zou denken. Maar in loop der tijd zijn die foto's steeds interessanter geworden. Want auto's die gaan op een gegeven moment worden vernieuwd. Lantarenpalen die veranderen, kleding van mensen verandert. Dus dat is zeker een inspiratiebron. Het verloop van tijd vind ik altijd heel interessant.

Zeker mijn vrijheid werk. Ik wou interieurfotografie, architectuurfotografie. Ja, er zijn zat goede architectuurfotografen. Ik heb stage gelopen bij Jordy Huisman, een Nederlandse fotograaf. Ik vind dat hij op hele sfeervolle manier architectuur vastlegde. Daar heb ik in mijn stage tijd ook heel veel geleerd. Dus ik zou kunnen zeggen dat dat een voorbeeld is. Ja.

Lia Van Beest (01:04:12.395)
Ja.

Koen Van Der Lee (01:04:14.798)
Zo zijn er nog veel. Mike Kelley wordt vaak genoemd binnen de architectuurfotografie. Ook een grote naam.

Lia Van Beest (01:04:22.027)
Ja, want in het inlezen voor deze podcast, wat ik je voor die tijd ook zei, dat man-altered landscape, daar had ik zelf nog nooit van gehoord. Dus de verstedelijking en dat soort dingen, dat spreekt jou erg aan.

Koen Van Der Lee (01:04:41.454)
Ja, dat is een van mijn volgende projecten. In de stijl van Stephen Shore ben ik bezig om de omgeving van Haarlem te fotograferen. Ik woon zelf in Haarlem, even voor de context, de luisteraars. Die serie heet nu, dat is een werktitel, misschien blijft het ook wel zo, maar De Rand van Haarlem, dus langs de randwegen van Haarlem. En het leuke is dat dat doe ik nu een paar jaar en ik heb dus nu al foto's van plekken waar nu een woonwijk gebouwd is.

Lia Van Beest (01:04:53.355)
Mm-hm.

Koen Van Der Lee (01:05:10.574)
maar een paar jaar geleden was het nog een kale vlakte. Dat soort verschillen, dat is heel leuk als je dat gewoon tien jaar lang fotografeert. Dan krijg je een enorm leuk tijdsdocument van zo'n regio, wat door de loop der tijd alleen maar interessanter gaat worden.

Lia Van Beest (01:05:24.587)
Ja, want dat was mijn volgende vraag eigenlijk. Heb je nog plannen voor de toekomst? Een nieuwe project? dat is er één van, denk ik dan. Heb je er nog meer? En wil je het met de wereld delen of moet het nog een geheimtje blijven?

Koen Van Der Lee (01:05:33.87)
Ja, ik heb het nog meer.

Ja hoor, dit staat ook wel op mijn website hoor. Dit is nog een fotoserie over vrijwilligers in de spoorweg wereld. Ik ben zelf heel lang vrijwilliger geweest, nog steeds op de achtergrond wel een beetje bij een stichting die zich bezig houdt met het behouden van oude treinen. Treinen, wagons, locomotieven. Sorry hoor, ik begin een beetje een droge keel te krijgen.

De aanleiding van die serie was ook weer een stukje vergangelijkheid en tijd. We zaten op dat moment in een loods in Haarlem uit 1906 geloof ik. Daar zaten we al heel lang met die stichting daar. hadden we daar locomotief binnen staan. Onze kantine zat daar in. Op een gegeven moment werd die loods gesloopt. We moesten daar weg, weg van het emplacement We moesten maar een andere plek gaan zoeken. De loods werd gesloopt. En in de week voordat die loods tegen de vlakte ging,

Pardon, ik ga nog even een slokje thee nemen.

In de week voordat die loods tegen de vlakte ging, ben ik gewoon wat verstilde sfeerfoto's gaan maken in het gebouw. Want dat is natuurlijk een hele geschiedenis aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan aan

Koen Van Der Lee (01:07:12.43)
En daarop hingen plakaten als was je kopje af nadat je koffie hebt gedronken. Dat waren aantekeningen van iemand binnen onze stichting die het zat was om elke keer daar vast te moeten doen. Toen kwam ik dat soort kleine scènes tegen dat ik dacht dit vertelt allemaal iets over hoe op een organische manier zo'n plek ontstaat. Toen dacht ik er zijn veel meer van dit soort plekken. Want in die week heb ik misschien tien foto's genomen die ik de moeite waard vond binnen dat gebouw.

10 foto's is nog niet echt een serie, dus ik dacht ik ga kijken of ik dit landelijk kan vinden. in het landelijk zijn er bijna 40 verenigingen en stichtingen die zich op een manier bezighouden met spoorwegmaterieel. En veel daarvan zitten al heel lang op de plek waar ze zitten. Dus zijn ook kantine's, werkplaatsen ontstaan op een manier. Er zitten verfvlekken op de vloer waar een verhaal achter zit. Dat fotografeer ik dus allemaal en dan gecombineerd met portretten van die vrijwilligers.

Dat wordt uiteindelijk één groot boek en het heet Kids with Dreams. Kinderen met dromen. En die titel is gekomen omdat dat heeft iemand in Haarlem op onze loods met graffiti geschreven. Die term die kwam heel vaak terug, Kids with Dreams, en dat is natuurlijk voor die graffitiartiesten zijn dat, dat zijn natuurlijk jonge gasten die de dromen hebben om kunstenaar te worden en dan met spuitbussen allemaal spullen gaan...

vernielen zijn maar gaan vervuilen. hebben daar regelmatig onze treinen moeten gaan schoonpoetsen, dus het was altijd wat grote frustratie als er weer tags en dingen op onze treinen zaten. Maar uiteindelijk zal dat toch een hele goede titel in want die Kids with Dreams, zijn niet alleen de graffiti-artiesten die ons materieel vervuilen, maar dat zijn ook al die vrijwilligers die daar als een soort kind in een snoepwinkel zijn maar heel blij zijn dat ze op zaterdagmiddag tussen die grote treinen kunnen sleutelen en schilderen.

Er zitten soms hele jonge mensen tussen. Ik denk de jongens die ik heb gefotografeerd. Jongen van 16 die af en toe wat in een werkplaats deed tot echt mensen die al lang en breed al 20 jaar met pensioen zijn en daar nog steeds rond hangen. Maar er zijn van binnen toch ook nog kinderen die dat gewoon heel erg leuk vinden.

Lia Van Beest (01:09:23.179)
Nou, dus naast jouw interieurfotografie en werk heb je heel veel leuke dingen nog op stapel staan.

Koen Van Der Lee (01:09:32.398)
Ja, genoeg op de plank voor de komende jaren.

Lia Van Beest (01:09:35.755)
Ja hartstikke leuk. Nou we zijn alweer een poosje onderweg met deze podcast. Heb je nog iets waar je over wilt terugkomen of wilt aanvullen?

Koen Van Der Lee (01:09:42.542)
Zeker.

Koen Van Der Lee (01:09:48.878)
Ja, denk ook. Uiteindelijk hebben we volgens mij niet meer nog heel erg gehad over de wat meer echt architectuurfotografie. We hebben natuurlijk heel erg op funda.

Lia Van Beest (01:09:53.579)
Stil, chef.

Dan moet je misschien nog een keer voor de architectuur terugkomen.

Koen Van Der Lee (01:10:03.342)
Dan moeten we dat eigenlijk over een paar jaar doen. Want uiteindelijk hoop ik ook meer in dat hoekje te gaan fotograferen.

Lia Van Beest (01:10:08.139)
Ja, precies. De insteek was in eerste instantie ook interieurfotografie, waarin je dus ook wel beetje architectuur elementen in verwerkt. Met elkaar verbonden, dus dat. Maar echte architectuurfotografie, dat moeten we dan nog eens keer belichten, want dat is natuurlijk ook heel interessant. En iedere fotograaf, architectuurfotografie, doet het weer op een andere manier.

Koen Van Der Lee (01:10:20.238)
Ja, die zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden natuurlijk. Architekures overal.

Koen Van Der Lee (01:10:37.198)
Speaker, ja.

Lia Van Beest (01:10:37.835)
Dus met lijnen, spel en dat soort dingen. Wat dat betreft denk ik dat we heel veel hebben besproken. Ik vond het hartstikke leuk. Heel veel verhalen. Ik heb eigenlijk geen anekdotes of whatever. Maar het valt toch reuze mee wat je nog had. Het is toch nog goed met je gekomen. Dan wil ik je heel hartelijk bedanken voor deze...

Koen Van Der Lee (01:10:42.254)
Ja.

Koen Van Der Lee (01:10:48.366)
Zeker.

Koen Van Der Lee (01:10:57.07)
Uiteindelijk is het toch nog best wat naar buiten gekomen. Gecognomiseerd.

Fijn gedaan! Ja, bedankt voor de uitnodiging!

Lia Van Beest (01:11:06.507)
met je en, graag gedaan, mensen die het boek van jou willen bestellen of wat dan ook. De link zet ik hierbij in de beschrijving en verwijzing ook naar je website. Willen mensen interieurfoto's of anderszins, kunnen ze ook allemaal via je website regelen. het is helemaal goed. Nou, dank je wel Koen en tot de volgende!

Koen Van Der Lee (01:11:18.446)
Super.

Koen Van Der Lee (01:11:27.95)
Zeker, altijd bedankbaar!

Koen Van Der Lee (01:11:33.486)
Dag dan!

Yes!

Lia Van Beest (01:11:36.875)
Oké, nou iedereen bedankt voor het luisteren naar deze Beeldpraat Podcast. Voor meer informatie kijk dan in de tekst bij deze aflevering. Daarin staat ook een link om de Beeldpraat Podcast te ondersteunen. Wil je ook een keer te gast zijn? Laat het mij dan weten en wie weet maak ik met jou een volgende aflevering. Wil je niets meer missen? Abonneer je dan nu op de Beeldpraat Podcast en zodra er een nieuwe aflevering online staat, word je op de hoogte gebracht.

Deze podcast is te beluisteren via alle bekende kanalen zoals Spotify, etc. Uiteraard kun je mij ook volgen op Facebook, Insta en andere sociale media. Nou, nogmaals bedankt voor het luisteren en graag tot de volgende Beeldpraat!