Με τη Μαριάννα Σκυλακάκη, CEO και founder του διαδικτυακού μέσου ενημέρωσης αθηΝΕΑ

«Νομίζω ότι το πρώτο και πιο σημαντικό για μένα είναι η αξιοπιστία. Και αυτό το βάζω σε όλα τα επίπεδα. Αξιοπιστία και συνέπεια. Νομίζω ότι αν κανείς βρει έναν τρόπο να τα έχει αυτά ως true north, ως το στόχο του, όλα τα άλλα μετά μπαίνουν από κάτω.»

Το S02E16 του Finding True North φιλοξενεί τη Μαριάννα Σκυλακάκη, CEO και founder της αθηΝΕΑς, μητέρα τριών κοριτσιών, καθώς και συμπαραγωγό και παρουσιάστρια της καινούργιας σειράς του Antenna, Brave New Greece. Η αθηΝΕΑ έχει στόχο την παροχή αξιόπιστων και συνοπτικών ειδήσεων της ημέρας με έναν προσιτό, άμεσο και ψύχραιμο τρόπο, δημιουργώντας μια εξαιρετικά σημαντική σχέση με τους χιλιάδες συνδρομητές της, κυρίως γυναίκες αλλά όχι μόνο, που βασίζονται σε αυτή για την καθημερινή ενημέρωσή τους.

Η Μαριάννα διηγείται τη σταδιοδρομία της από καλή μαθήτρια με δυνατότητες να κατευθυνθεί όπου κι αν αποφάσιζε και να αξιοποιήσει τα πολλά και διαφορετικά της ενδιαφέροντα, στις σπουδές της στο Λονδίνο πάνω στο Investment Banking, στην εργασία της στην Goldman Sachs, και έπειτα στην ίδρυση της αθηΝΕΑς. Παραθέτει τα διδάγματα που αποκόμισε μέσα από το μαραθώνιο της πρώτης πενταετίας όπου διαχειριζόταν την αθηΝΕΑ μόνη της και την αλλαγή mindset που της πρόσφερε η απόκτηση προσωπικού.

Μιλάει για την αξία του να ακούς τους ανθρώπους γύρω σου, του να μάθεις να λες «όχι» όταν χρειάζεται, της αξιοπιστίας και της ενσυναίσθησης. Περιγράφει τις συνήθειες που τη βοηθούν όπως οι to-do lists και το διάγραμμα του Αϊζενχάουερ με τα τέσσερα πεδία βασισμένα στις έννοιες «επείγον και σημαντικό».

Περιγράφει ακόμα τις προκλήσεις του να συνδυάζει μητρότητα με επιχειρηματικότητα, τα διλήμματα που αντιμετωπίζει ένας επιχειρηματίας στο στάδιο της ανάπτυξης, και τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα που δίνει το management style ενός on-top-of-things control freak στην εργασία, αλλά και στην οικογένεια.

Αναφορές:

·       Το βιβλίο ‘The 7 Habits of Highly Effective People: Powerful Lessons in Personal Change’ by Stephen R. Covey: https://www.amazon.com/gp/product/0743269519/

·       Η ταινία Oppenheimer (2023): https://www.imdb.com/title/tt15398776/

Transcript

0:00

Καλημέρα και καλησπέρα σε όλους, είμαι ο Ανδρέας Κωνσταντίνου, είμαι πρώην Πρόεδρος του EO Greece. Το EO Greece είναι ένας οργανισμός επιχειρηματιών που έχουμε κοινό στόχο την συνεχή εξέλιξη σε προσωπικό και σε επαγγελματικό επίπεδο, ή όπως λέμε“We transform the lives of those who transform the world”. Το podcast εδώ έχει ένα στόχο να εξανθρωπίσει την επιχειρηματικότητα, φέρνοντας στο προσκήνιο επιχειρηματίες που μιλούν όχι μόνο για τις επιτυχίες τους, αλλά και για τις αδυναμίες τους, τα λάθη τους και όλα τα άλλα που τους βοήθησαν να εξελιχθούν και να γίνουν καλύτεροι ηγέτες, αλλά και να εξελίσσουν τους ανθρώπους γύρω τους. Σήμερα έχω τη χαρά να φιλοξενήσω τη Μαριάννα Σκυλακάκη, η οποία είναι CEO και founder της αθηΝΕΑ. Ή αθηΝΕΑς, δεν ξέρω αν μπορώ να το πω αυτό. Είναι επίσης μαμά τριών κοριτσιών και συμπαραγωγός και παρουσιάστρια μιας πολύ καινούργιας σειράς του Antenna, η οποία λέγεται Brave New Greece και ίσως μας πει λίγα παραπάνω γι' αυτό. Προς το παρόν, Μαριάννα, καλώς ήρθες στο Finding True North. Καλώς σας βρήκα, είναι πολύ πολύ μεγάλη μου χαρά που έχουμε την ευκαιρία να μιλήσουμε σήμερα. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν, πού να ξεκινήσουμε, με σένα φυσικά. Πες μας λίγα λόγια για την αθηΝΕΑ, τι είναι, το κοινό της, το στόχο της. Τέλεια, τέλεια, με μεγάλη χαρά. Η αθηΝΕΑ είναι έτσι το πρώτο μου παιδάκι, έχω και άλλα τρία όπως είπες, αλλά είναι το πρώτο μου παιδάκι γιατί ήταν η πρώτη μου επιχειρηματική απόπειρα. Ξεκίνησε το 2012 ως ιδέα στην πραγματικότητα, ας πούμε το 2013, οπότε είναι μια δεκαετία που είναι κάτι που με κάνει να αισθάνομαι αρκετά μεγάλη ξαφνικά, όταν το συνειδητοποιώ. Ήταν μια προσπάθεια να μαζεύουμε καθημερινά τα νέα της ημέρας και να τα αφηγούμαστε με έναν πολύ προσιτό, άμεσο τρόπο, μέσα από ένα καθημερινό email, δίνοντας τροφή για σκέψη και για περαιτέρω διάβασμα στους αναγνώστες μας, όπου τους ενδιέφερε, αλλά διασφαλίζοντας ότι τα βασικά κάθε μέρα, διαβάζοντας αυτό το email, θα τα είχανε, έτσι στην παλάμη του χεριού τους, θα ήταν σίγουροι ότι τα έχουν καλύψει. Και γιατί το είχα βρει πολύ πολύ ενδιαφέρον τότε, όταν ξεκίνησε, γιατί νομίζω ότι όλοι μας έχουμε μια δυσκολία να διαχειριστούμε τον χρόνο μας, βομβαρδιζόμαστε από πληροφορίες, αυτό είναι το μόνο σίγουρο και αυτό γίνεται και όλο ένα και πιο έντονο πλέον στην εποχή των social media, αλλά το να έχουμε έναν αξιόπιστο αφηγητή του τι συμβαίνει στον κόσμο και στην Ελλάδα, που θα ιεραρχεί τις βασικές ειδήσεις, που θα δίνει μια οπτική γωνία ψύχραιμη καθημερινά, νομίζω είναι κάτι που ήταν ανάγκη τότε και είναι ανάγκη και τώρα. Επομένως, η αθηΝΕΑ σε ένα πρώτο επίπεδο ήταν αυτό, έχει εξελιχθεί πολύ από τότε γιατί κάνουμε και άλλα πράγματα, αλλά αν έπρεπε να πω σε κάποιον ακόμα τι είναι το πιο σημαντικό πράγμα που κάνουμε, το πιο βασικό πράγμα που κάνουμε, είναι ότι σου λέμε τα νέα της ημέρας με έναν απλό, άμεσο, μεστό, ψύχραιμο τρόπο και έχουμε αποκτήσει έτσι μια προνομιακή σχέση και πρόσβαση με ένα πολύ ιδιαίτερο κοινό, αρκετών χιλιάδων συνδρομητών, οι οποίοι μας διαβάζουν καθημερινά και βασίζονται σε έναν βαθμό σε εμάς για να έχουν την ενημέρωση που τους αφορά, σε καθημερινή βάση. Και το κοινό σου είναι περισσότερο γυναίκες ή ανάμικτο? Έχει ενδιαφέρον αυτό και μόνο το γεγονός ότι η αθηΝΕΑ είναι γένους θηλυκού ως έννοια, ως λέξη. Στην πραγματικότητα παίζουμε με δύο λέξεις. Η λέξη Αθηναία με αι και τη λέξη Νέα με ε, το οποίο έχει πολλές αναγνώσεις. Πάντα είχαμε μια μικρή κλίση προς το γυναικείο κοινό, αλλά όχι κάτι καθοριστικό και γι' αυτό έχουμε διατηρήσει πάντα την άποψη ότι μιλάμε σε οποιονδήποτε έχει ενδιαφέρον για το τι γίνεται στην Ελλάδα και στον κόσμο. Άρα, σε οποιονδήποτε, δεν είναι αποκλειστικά για τις γυναίκες. Πολύ ωραία. Πες μας λοιπόν τώρα και λίγα λόγια για σένα. Εσύ φανταζόσουν ποτέ να γίνεις επιχειρηματίας; Φανταζόσουν να μπεις στον χώρο των επιχειρήσεων, τον corporate κόσμο; Από μικρή τι ήθελες να γίνεις; Λοιπόν, εγώ ήμουνα μία από τις περιπτώσεις και νομίζω υπάρχουν πολλές τέτοιες περιπτώσεις των παιδιών που δεν ήταν ξεκάθαρο τι ακριβώς θέλουν να κάνουν. Δηλαδή, ήμουνα καλή μαθήτρια, οπότε είχα τη «δυνατότητα» σε εισαγωγικά να πάω σε όποια κατεύθυνση αποφάσιζα. Είχα πολλά και διαφορετικά ενδιαφέροντα. Πολλές φορές μπορεί να φαινόταν και αντιφατικά σε έναν εξωτερικό παρατηρητή. Και είχα πάντα αυτή την αίσθηση ότι ένα πράγμα είναι πολύ λίγο για να κάνει κάποιος σε όλη του τη ζωή. Που φυσικά μπορεί να μην ισχύει για κάποιον και υπάρχουν άνθρωποι που κτίζουν μια καριέρα σε κάτι πάρα πολύ συγκεκριμένο και πάρα πολύ σημαντικό. Στο δικό μου μυαλό, όμως, το να είχα τη δυνατότητα να κάνω πολλά διαφορετικά πράγματα, φαινόταν το πιο ταιριαστό. Φυσικά αυτό δεν υπήρχε ως επάγγελμα ακριβώς, οπότε ήταν μάλλον πηγή άγχους και προβληματισμού, παρά αφορμή να σκεφτώ δημιουργικά, τουλάχιστον ως παιδί. Επομένως, άρχισα να σκέφτομαι και να προσανατολίζομαι προς τα οικονομικά και τις πολιτικές επιστήμες, γιατί ήταν έτσι τα πιο έντονα ενδιαφέροντά μου. Εντάξει, τα οικονομικά ίσως όχι τόσο, γιατί νομίζω είναι δύσκολο ένα παιδί να σκέφτεται οικονομικά και να λέει αυτό είναι που θέλω να κάνω, γιατί δεν ξέρεις και ακριβώς τι είναι. Δυστυχώς έχουμε ένα μεγάλο ζήτημα στη χώρα μας και σε ό,τι αφορά την χρηματοοικονομική εκπαίδευση και το να καταλάβουμε τι ακριβώς γίνεται εκεί από νωρίς. Οι πολιτικές επιστήμες με ενδιαφέραν πολύ, μεγάλωσα σε ένα σπίτι πολιτικό, οπότε υπήρχε πολύ μεγάλη ενασχόληση με αυτά τα ζητήματα και με τραβούσε ως πεδίο. Ο συνδυασμός των δύο, δε, είχε τη δυνατότητα να ανοίξει πολλές διαφορετικές διαδρομές επαγγελματικές. Οπότε, μου έδινε τη δυνατότητα εμένα να μην πάρω μία απόφαση εκείνη τη στιγμή, που μου ήταν πολύ δύσκολο να την πάρω, και να προχωρήσω αποκτώντας μία πιο ευρεία καλλιέργεια και μόρφωση, που είναι έτσι το χαρακτηριστικό των social sciences, των κοινωνικών επιστήμων, σου δίνουν αυτή τη δυνατότητα. Επομένως, έτσι ξεκίνησα και στην πορεία μπορώ να πω ότι αυτή η αρχική αίσθηση ότι θα ήθελα να κάνω πολλά διαφορετικά πράγματα, ότι θα ήθελα η μέρα μου να σπάει σε πολλά μικρά κομματάκια, ότι υπάρχουν πολλά πράγματα να ανακαλύψει κανείς, ακόμη και μέσα σε ένα πεδίο, είναι κάτι που έχει γυρίσει ξανά και ξανά και στο μυαλό μου αλλά και στην καθημερινότητά μου, και έχω κερδίσει πολλά από αυτό όταν άρχισα να γίνομαι πιο δεκτική στην πιθανότητα ότι δεν θα είναι εύκολο σε μια γραμμή να πω τι κάνω, αλλά αυτό δεν είναι πρόβλημα. Αυτό θα βρούμε ένα τρόπο να το αντιμετωπίσουμε. Και από εκεί πώς βρέθηκες στην αθηΝΕΑ, από αυτή την οικονομική κατεύθυνση; Εγώ ξεκίνησα την επαγγελματική μου σταδιοδρομία στο Λονδίνο, είχα σπουδάσει στην Αγγλία στο κομμάτι του Investment Banking, στην επενδυτική τραπεζική, στην Goldman Sachs που ήταν μια πολύ πολύ μεγάλη τράπεζα, είναι μια πολύ πολύ μεγάλη τράπεζα, είναι ένα φοβερό πανεπιστήμιο από πολλές απόψεις γιατί είναι πολύ πολύ απαιτητικό, σε μια αρκετά τρυφερή ηλικία θα έλεγε κανείς. Νομίζω ήμουνα όταν πήγα στην Goldman πρέπει να είμαι 21-22 ετών, κάτι τέτοιο. Οπότε ήταν πολύ κρίσιμα χρόνια. Σε αυτό το περιβάλλον έμεινα τρία χρόνια. Ήταν ένα περιβάλλον στο οποίο έμαθα πάρα πάρα πάρα πολλά πράγματα. Είδα κάποια πράγματα που μου ταίριαζαν, είδα κάποια πράγματα που δεν μου ταίριαζαν. Και κλείνοντας έναν πρώτο επαγγελματικό μικρό κύκλο που είναι η πρώτη δουλειά κάποιου, μου έγινε πολύ πολύ ξεκάθαρο ότι δεν ήθελα να μείνω στον χώρο του finance, τον χρηματοοικονομικό. Με ενδιέφερε να κάνω κάτι δικό μου. Έβλεπα όλες αυτές τις επιχειρήσεις και όλους αυτούς τους επιχειρηματίες που δημιουργούσαν κάτι από το μηδέν και έτσι χτυπούσε πολλά από τα σημεία τα οποία από μικρή ένιωθα ότι εμένα με ιντριγκάρουν. Το να βλέπεις την ιδέα σου να γίνεται πραγματικότητα, το να φτιάχνεις κάτι από το μηδέν, το να χτίζεις ομάδες, το να αξιοποιείς τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία κάθε μέλους για να βγει κάτι μεγαλύτερο από αυτό το οποίο είμαστε καθένας ξεχωριστά. Οπότε η επιχειρηματικότητα είχε ήδη αρχίσει να με κερδίζει. Ωστόσο, πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι τελικά να μπορώ να θεωρήσω τον εαυτό μου που έχει επιχειρηματία και γιατί αυτό. Νομίζω ότι έχει ενδιαφέρον. Όταν ξεκίνησα την αθηΝΕΑ, δεν θεωρούσα απαραίτητα ότι αυτό είναι a winning business idea. Δεν θα πήγαινα σε έναν επενδυτή να το πουλήσω ως«εδώ μπορούμε να βγάλουμε σοβαρά χρήματα και το κεφάλαιο που θα βάλεις σε κάποια χρόνια θα έχει αβγατίσει». Να το θέσω πολύ απλά. Ήταν μία πρώτη προσπάθεια να κάνω κάτι. Είχα την πολυτέλεια, φεύγοντας από την Goldman, για ένα-δύο χρόνια να μπορώ να πειραματιστώ. Δεν το είχα κάνει ποτέ στη ζωή μου. Τα είχα κάνει όλα το ένα μετά το άλλο. Σε καμία περίπτωση δεν περίμενα ότι ο πειραματισμός θα κρατήσει μία δεκαετία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Αλλά αυτό είναι και νομίζω ότι η επιχειρηματικότητα μετά από ένα σημείο είναι ένας διαρκής πειραματισμός και όποιος κλείνει τα αυτιά του στο τι γίνεται στον κόσμο, κινδυνεύει όταν βρίσκεται σε αυτό το περιβάλλον. Η αθηΝΕΑ λοιπόν ξεκίνησε ως μια ιδέα.«Πάμε να δούμε αν γίνεται, πάμε να στήσουμε κάτι». Για αρκετά χρόνια ήμουνα εγώ ο βασικός άνθρωπος που το έτρεχε και είχα πάρα πολύ ωραίους συνεργάτες εξωτερικούς που συνεισέφεραν και βοηθούσαν και δίνανε υλικό και δίνανε αρθρογραφία. Και για καιρό πήγε έτσι, το οποίο σήμαινε ότι κράταγα τα κόστη σε ένα πολύ πολύ χαμηλό επίπεδο όσο προσπαθούσα να πάρω αυτή τη γνώση και την εμπειρία που είναι απαραίτητη τελικά για έναν επιχειρηματία. Και στην πορεία, μέσα από μια σειρά από pivots, άρχισα να βλέπω πώς μπορεί να υπάρχει και μια επιχειρηματική ιδέα μέσα σε όλο αυτό. Πέρα από το να κάνω κάτι το οποίο θα μπορεί να μιλάει σε ένα ευρύ κοινό και να έχει μια επιρροή και μια επιδραστικότητα, άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Και νομίζω ότι αυτή είναι και μια δυσκολία του να κάνεις επιχειρήσεις στα media, ότι κάποιες φορές αυτά τα δύο μπλέκονται, όσο πιο ξεκάθαρα έχεις στο μυαλό σου γιατί κάνεις αυτό που κάνεις και γιατί είσαι στο χώρο των media και τι προσπαθείς να κερδίσεις και να πετύχεις μέσα από αυτό, τόσο πιο σύντομα νομίζω ότι θα έχεις αποτέλεσμα και θα έχεις κάποιο μέτρο επιτυχίας. Πόσο καιρό σου πήρε, θεωρείς, από όταν ξεκίνησες στην αθηΝΕΑ στο να πεις«Ωραία, τώρα μπορώ να ζήσω από τη δουλειά μου χωρίς να έχω άγχος και να σταματήσω να ανεβαίνω την ανηφόρα». Έφτασες σε τέτοιο σημείο, πόσο καιρό σου πήρε; Μου πήρε καιρό και μάλιστα όσο έστηνα την αθηΝΕΑ, επειδή είχα και μια δυνατότητα λόγω της προηγούμενής μου δουλειάς να ασχολούμαι και στο consulting και να βοηθάω σε συγκεκριμένα ερευνητικά projects, ήταν κάτι που το έκανα on the side, δηλαδή δεν σταμάτησα να το κάνω και αυτό γιατί μπορούσα με αυτόν τον τρόπο να μην βάζω παραπάνω πίεση στην αθηΝΕΑ να κάνει perform πριν την ώρα της, πριν να μπορεί να το κάνει πραγματικά. Λοιπόν, νομίζω ότι η πρώτη πενταετία ήταν ένας ατελείωτος μαραθώνιος και μια ανηφόρα από πλευράς οικονομικής, γιατί μπορεί να μην είχα ανθρώπους ακόμη, τότε πρέπει περίπου να άρχισα να κάνω και τις πρώτες μου προσλήψεις, αλλά μπορεί να ήμουν ένας άνθρωπος, αλλά είχα πάει από ένα περιβάλλον στο οποίο αντικειμενικά ως πρώτη δουλειά σου δίνει πολύ καλές απολαβές και αμοιβές, ενδεχομένως και πολύ καλύτερες από ό,τι θα είχε νόημα να παίρνει κάποιος στα 19, 20, 21 του χρόνια, αν θες τη γνώμη μου σήμερα, σε ένα άλλο εντελώς διαφορετικό περιβάλλον, σε μια ζούγκλα, στην οποία πραγματικά έπρεπε να καταλάβω πώς βγαίνουν τα χρήματα. Γιατί είναι πολύ διαφορετικό να δουλεύεις για ένα τεράστιο οργανισμό, ένα τεράστιο θεσμό, στον οποίο μάλιστα τα νούμερα είναι για έναν μέσο άνθρωπο αστρονομικά όταν τα βλέπεις, τα νούμερα που διαχειρίζεσαι, τα νούμερα που συναντάς, και εντελώς διαφορετικό ξαφνικά να μπαίνεις σε ένα χώρο όπως ο χώρος των media στην Ελλάδα και να αναζητάς διαφήμιση, γιατί αυτό είναι το βασικό μοντέλο το οποίο λειτουργεί ακόμη εκεί. Και ξαφνικά βλέπεις ότι τα 100 ευρώ, τα 150 ευρώ, τα 400 ευρώ είναι σιγά-σιγά για ένα πολύ μικρό μέσο ενημέρωσης, budget, που δεν είναι εύκολο να το παίρνεις κάθε φορά, έτσι; Αυτό ήταν ένα σοκ στο σύστημά μου, δεν θα σου πω ψέματα, αλλά ήταν ένα πάρα πολύ χρήσιμο σοκ. Ήταν κάτι το οποίο με βοήθησε να καταλάβω πολύ περισσότερο ποιες είναι οι δυσκολίες του επιχειρείν στη χώρα μας, να καταλάβω πολύ περισσότερο πόσο μεγάλο είναι το gap μεταξύ της μεγάλης επιχειρηματικότητας και του big finance και της πραγματικής καθημερινότητας των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, που είναι η μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων και της επιχειρηματικότητας στη χώρα μας. Και νομίζω ότι στο τέλος όλης αυτής της διαδικασίας, έχοντας δει και τα δύο, ήμουν σε πολύ καλύτερη θέση, σιγά-σιγά να μπορώ να διαβάζω κάποιες ευκαιρίες, να εξελίσσω την ίδια την αθηΝΕΑ. Και είχα πάρει, ας πούμε, το βάπτισμα του Πυρός, μου πήρε κάποιο καιρό. Αλλά νομίζω ότι όλα αυτά τα πράγματα παίρνουν πιο πολύ καιρό από ότι συχνά λέμε. Γιατί είναι και πολύ δύσκολο ξαφνικά να λες ότι εγώ αυτή τη στιγμή, που ήμουν σε ένα συγκεκριμένο track, έχω επιλέξει να μην είμαι πια σ' αυτό και δεν είμαι και σίγουρη ότι αυτό θα μου βγει, έτσι; Πέρα από τον ενθουσιασμό τον αρχικό, πάνε τα πράγματα ωραία, βλέπω ότι υπάρχει ένα traction, βλέπω ότι υπάρχει ένα κοινό. Ξαφνικά βρίσκεσαι σε ένα περίεργο valley, σε μία περίοδο που τα νέα δεν είναι πάντα καλά, η καθημερινότητα είναι λίγο πάνω κάτω ίδια, και πρέπει εσύ να δεις, αυτό που κάνω έχει μέλλον, αξίζει να επενδύσω κι άλλο ή κάποια στιγμή πρέπει να πω ότι εδώ είμαστε, το δοκίμασα, ας προχωρήσω. Επέλεξα να προχωρήσω, υπήρχαν αρκετές στιγμές που σκέφτηκα ότι, τι κάνω, μήπως έχω αρχίσει να το κουράζω το συγκεκριμένο θέμα και ήρθε η ώρα να προχωρήσω σε κάτι διαφορετικό, και νομίζω ότι τελικά το ότι δεν προχώρησα σε κάτι διαφορετικό, δεν το μετανιώνω καθόλου. Και τι ήταν αυτό που σε κράτησε, να προχωράς και να λες στον εαυτό σου, ότι όχι, εγώ θα το παλέψω; Νομίζω καταρχήν, το πρώτο, είναι ότι ήταν κάτι που αντικειμενικά μου άρεσε. Άρα, δηλαδή, αυτό το οποίο έκανα σε μία μέρα και άρχισε να εμπλουτίζεται κιόλας, όταν φτιάξαμε το portal, όταν αρχίσαμε να έχουμε έντυπα, όταν αρχίσαμε να μπαίνουμε σιγά-σιγά στο κομμάτι των docuseries, το ίδιο το αντικείμενο το έβρισκα συναρπαστικό. Μιλούσαμε με ανθρώπους που ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες προσωπικότητες, αρχίσαμε να έχουμε ένα κοινό το οποίο έδινε ένα φοβερό feedback, και αυτό το θεωρώ πάρα πάρα πολύ σημαντικό, να έχεις ένα δίαυλο επικοινωνίας τέτοιον με ένα πολύ πολύ ποιοτικό κοινό. Οι άνθρωποι συνεργάτες ήταν πραγματικά ένας και ένας και είχαμε έναν αστερισμό ανθρώπων και έχουμε ακόμη που στηρίζουν την αθηΝΕΑ και έχουν μία πολύ γόνιμη συνεργασία με τον οργανισμό μας. Οπότε, αντικειμενικά, όλο αυτό ήταν ένα περιβάλλον το οποίο εμένα μου άρεσε πάρα πολύ. Επομένως, σε καθημερινή βάση αυτό σε κρατάει. Το δεύτερο το οποίο με κράτησε, νομίζω, είναι ότι έχω ένα σχετικό adversity [sic] to change, θα έλεγα. Δηλαδή, να το πω στα ελληνικά, μία... όχι δυσανεξία, ίσως δυσανεξία να είναι κακή λέξη και υπερβολικά βαριά, αλλά μ' αρέσει κάποια σταθερότητα. Δεν μου είναι εύκολο κάτι να το αρχίσω και να πω, πάμε παρακάτω. Θέλω να δω μέχρι που θα φτάσει. Θέλω να είμαι σίγουρη πριν το αφήσω ότι έκανα ό,τι περισσότερο μπορούσα. Ότι το είδα από όσο το δυνατόν περισσότερες οπτικές γωνίες γινόταν. Επομένως, αυτό με κράτησε σε μεγάλο βαθμό. Γιατί κάθε φορά που έλεγα, «πω πω, τώρα ίσως ερχόμαστε στο τέλος της διαδρομής», έλεγα, «κοίταξε να δεις όμως, αυτό δεν το έχουμε δοκιμάσει. Ή θα μπορούσε να έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να εξελίξουμε λίγο παραπάνω αυτή την πλευρά μας.» Και έτσι έμεινα. Νομίζω ότι αυτό ήταν το δεύτερο και να πω και το τρίτο πιο σημαντικό, γιατί πολλές φορές δεν τα λέμε αυτά τα πράγματα. Είχα και ένα υποστηρικτικό περιβάλλον γύρω μου. Δηλαδή, ο σύζυγός μου δεν μου έλεγε,«όχι, ξέρεις τι, αν δεν βγάζει χρήματα ακόμα αυτό που κάνεις, πρέπει οπωσδήποτε να το αφήσεις». Κάποιοι θα λέγαν ότι είναι και μία πολυτέλεια σχετική. Και ισχύει έτσι, δεν είναι πάντα εύκολο. Και αν είχα τότε τρία παιδιά, πολύ πιθανόν να μην έκανα τις ίδιες, να μην έπαιρνα τις ίδιες αποφάσεις που πήρα τότε. Αλλά ήμουνα νέα, ένιωθα ότι ακόμη αν κάτι δεν έβγαινε, μπορούσα να το γυρίσω. Δεν είχα ανθρώπους που να εξαρτώνται από μένα σε εκείνη τη χρονική στιγμή, άρα είχα και μία πολυτέλεια να επιμείνω. Και ένα περιβάλλον γύρω μου που αντί να μου λέει, τι τρέλες κάνεις, εντάξει, υπήρχαν και στιγμές που μου λέγανε καλά, συγκριμένοι άνθρωποι, πώς γίνεται να φύγεις από μία τόσο στρωμένη κατάσταση, όπως το να έχεις ξεκινήσει μία καριέρα στο investment banking, με τις δυσκολίες του και τα λοιπά, για να κάνεις κάτι τόσο διαφορετικό και τόσο αβέβαιο. Αλλά η πλειοψηφία των ανθρώπων ένιωθα ότι εκτιμά αυτό το οποίο κάνω και αυτό μου έδινε πολύ μεγάλη δύναμη. Ακόμη και αν δεν έβγαινε οικονομικά. Αλλά δεν ήταν εύκολο, σίγουρα, και υπήρξαν πολλές στιγμές, όχι μία, πολλές στιγμές που μέσα μου αναρωτήθηκα αν αυτό το πράγμα θα βγάλει κάτι. Θυμάμαι τον εαυτό μου όταν ήμουν στις αρχές της εταιρείας μου. Ήμασταν πολύ λίγα άτομα, δεν ήταν ξεκάθαρο πώς θα βγάλουμε κέρδη στο τέλος της κάθε χρονιάς. Και θυμάμαι όταν περνούσα από το Λονδίνο για κάποια δουλειά και έβλεπα τα μαγαζιά, τα τεράστια, τα retail, με τον άπλετο χώρο και τον εσωτερικό πλούτο. Και έλεγα, «μα πώς είναι δυνατόν αυτοί οι άνθρωποι να έχουν βρει τον τρόπο να βγάζουν κέρδη και έσοδα κτλ. και εγώ ακόμα δεν το έχω καταφέρει;» Ναι, είχα αυτό το παράπονο στην αρχή. Μετά κατάλαβα ότι όλα έχουν να κάνουν με το πόσο αξία δίνεις στους άλλους και πόσο είναι διατεθειμένοι να σε πληρώσουν για αυτήν την αξία. Ήθελα να πάω σε κάτι άλλο, Μαριάννα. Στην ιστορία που μας έλεγες και στην Goldman Sachs και στην αθηΝΕΑ, σου είναι ξεκάθαρο εσένα στο μυαλό σου, αν δεις όλη αυτή η πορεία σου προς τα πίσω και πεις«Αυτή η εμπειρία με άλλαξε, με εξέλιξε». Υπήρχαν κάποιες τέτοιες στιγμές που θεωρείς ότι έμαθες από τα λάθη σου ή άλλαξες τον τρόπο που σκέφτεσαι; Νομίζω πολλές τέτοιες στιγμές. Θα προσπαθήσω να σταθώ σε μία-δύο που θεωρώ σημαντικές. Νομίζω ότι ένα από τα πράγματα τα οποία πραγματικά άλλαξαν τον τρόπο που σκέφτομαι και την προσέγγιση μου, ήταν όταν άρχισα να έχω, να έχει η εταιρεία, εργαζόμενους, πέρα από μένα. Άλλαξε όλο το mindset και της αθηΝΕΑς και το δικό μου το προσωπικό. Και δεν έγινε σε μία στιγμή, προφανώς, αλλά νομίζω ότι η αίσθηση ότι έχεις την ευθύνη, πέρα από την ευθύνη τη δική σου, του δικού σου εαυτού και της δικής σου πορείας, την ευθύνη μιας ομάδας, είτε αυτό αφορά τη μισθοδοσία, είτε αυτό αφορά την εξέλιξή της, είτε αυτό αφορά το well-being της, που είναι μια λέξη που ακούμε τελευταία, αλλά έχει μεγάλη μεγάλη σημασία για μένα. Δεν είναι απλώς ένα catchphrase. Είναι στην ουσία της επιχειρηματικότητας και της δημιουργικότητας. Νομίζω ότι όταν άρχισε η αθηΝΕΑ να είναι μια ομάδα ανθρώπων που δουλεύουν για ένα κοινό σκοπό, έμαθα πάρα πολλά, άλλαξα πάρα πολύ, έγινα ίσως και λιγότερο εγωίστρια σε πολλά πολλά επίπεδα. Άρχισα να καταλαβαίνω σε πολύ πιο καθημερινή βάση πόσο συμπληρωματικοί είμαστε όλοι. Πολλές φορές νομίζω και επιχειρηματίες και CEOs, τουλάχιστον της παλιάς κοπής, μπορεί να μην είχαν πάντα αυτή την αίσθηση ότι όλοι είναι τρομερά απαραίτητοι στο να λειτουργεί το σύνολο. Εγώ αυτή την αίσθηση την έχω πάρα πολύ βαθιά μέσα μου και πολλές φορές δένομαι και με τους ανθρώπους μας πάρα πολύ, το οποίο σε ένα ρευστό επαγγελματικό περιβάλλον μπορεί να είναι και δύσκολο κάποιες στιγμές να το διαχειρίζεσαι, γιατί δεν είναι τίποτα απαραίτητο ότι θα κρατήσει για πάντα σε μια επαγγελματική συνεργασία. Αλλά για μένα το να μπορείς να έχεις μια ομάδα, να έχεις την ευθύνη μιας ομάδας, είναι ίσως το πιο καθοριστικό σημείο καμπής και μου έχει μάθει πάρα πολλά πράγματα. Μου έχει μάθει πράγματα ακόμη και για το πώς μπορώ να είμαι ως γονιός σήμερα, το να έχω αυτή την εμπειρία. Πώς μεταφράζεται αυτό στη γονεϊκότητα, στο να είσαι μητέρα; Νομίζω ότι θέλει, όταν είσαι business leader, νομίζω ότι χρειάζεται, είτε ηγείσαι μιας μικρής εταιρείας, είτε μιας πολύ μεγάλης, να ακούς. Είναι απαραίτητο να ακούς και είναι κάτι το οποίο δεν έχουμε μάθει να το κάνουμε πάρα πολύ καλά, το να ακούμε τους άλλους. Πολλές φορές μιλάμε πριν ακούσουμε ή την ώρα που κάποιος άλλος μιλάει, σκεφτόμαστε τι είναι το επόμενο πράγμα το οποίο θα πούμε εμείς. Είναι πολύ φυσικό, θέλει δουλειά το να το αντιμετωπίσει διαφορετικά, αλλά είναι από τις πιο πολύτιμες πηγές γνώσης το να αρχίσει κανείς να ακούει τους ανθρώπους που έχει γύρω-γύρω του. Είτε είναι ο εμπορικός διευθυντής της αθηΝΕΑς, είτε είναι η μεσαία μου κόρη 4 ετών που κάτι θέλει να πει και εγώ έχω ήδη προχωρήσει και προσπαθώ να της πω εγώ κάτι. Νομίζω, λοιπόν, ότι το πρώτο και πιο σημαντικό πράγμα το οποίο μου έχει μάθει το να έχω μια ομάδα είναι το πόσο σημαντικό είναι να ακούς. Και στην καθημερινότητα, αλλά και σε δύσκολες στιγμές. Ίσως περισσότερο στην καθημερινότητα, γιατί πρέπει να σου γίνει δεύτερη φύση και αν σταματήσεις να το κάνεις μπορεί να συνειδητοποιήσεις ότι βρίσκεσαι σε ένα κενό, ότι δεν έχεις επαφή με τους ανθρώπους σου πια και αυτό είναι ένας μεγάλος κίνδυνος. Αλλά και σε δύσκολες στιγμές που μπορεί να έρχεται κάποιος σε σύγκρουση, που μπορεί να υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για πράγματα. Αν μπορείς να το κάνεις αυτό, νομίζω ότι είσαι πολύ καλύτερος στο τέλος στις αποφάσεις που θα πάρεις και στο πώς θα μπορείς να υποστηρίξεις αυτό το οποίο έχεις γύρω σου. Είτε είναι η οικογένεια, είτε είναι η επιχείρηση. Και τώρα που έχεις την αθηΝΕΑ, έχεις τα τρία σου παιδιά, τρία σου κορίτσια και έχεις και το καινούργιο project το Brave New Greece. Τι κάνεις για το work-life balance, πώς το αντιμετωπίζεις? Εντάξει, σίγουρα δεν μπορώ να πω ότι το έχω λύσει το θέμα αυτό. Νομίζω είναι μία μόνιμη προσπάθεια εξισορρόπησης του να κάνεις όλα όσα πιστεύεις ότι πρέπει να γίνουν για να πηγαίνει καλά η επιχείρησή σου και να είσαι εδώ, να μην είσαι απών ως γονέας από την καθημερινότητα των παιδιών σου, με ένα ποιοτικό τρόπο να είσαι παρών. Νομίζω ότι είναι μία δύσκολη εξίσωση αντικειμενικά, ακόμη και με τις καλύτερες συνθήκες, ακόμη και με αρκετή βοήθεια, ακόμη και με ένα υποστηρικτικό πλαίσιο, ακόμη και με έναν πολύ υποστηρικτικό σύζυγο και πατέρα. Νομίζω πάντως ότι επειδή μπήκα πολύ γρήγορα πάλι από όταν γέννησα το τρίτο μου κορίτσι στη δουλειά και ιδιαίτερα σε αυτό το project, το Brave New Greece, που είναι πραγματικά ένα συναρπαστικό project, είδα πολύ πιο έντονα ίσως και από άλλες φορές πόσο σημαντικό είναι να αρχίσουμε να δίνουμε λίγο περισσότερο χρόνο στους γονείς να μπαίνουν πάλι σε αυτό το ρόλο της γονεϊκότητας. Ίσως στο τρίτο παιδί να λες,«Οκ, κάποια πράγματα τα ξέρω», αλλά υπάρχει λόγος που χρειάζεται μία μικρή απόσταση από τη δουλειά, και πρακτικά, αλλά και συναισθηματικά. Εγώ ως επιχειρηματίας δεν είχα τη δυνατότητα να το έχω. Δεν πήρα στην πραγματικότητα ποτέ maternity leave, γιατί η δική μου επιχείρηση είναι πολύ μικρή και δεν σου δίνει αυτή την πολυτέλεια. Την τρίτη φορά, επειδή η ομάδα έχει μεγαλώσει πολύ, είχα μία παραπάνω απόσταση. Σε καμία περίπτωση δεν θα το χαρακτήριζα maternity leave αυτό. Αλλά είχα μία παραπάνω απόσταση και με έκανε να το εκτιμήσω ακόμη περισσότερο. Και δυστυχώς στην Ελλάδα και σε πολλές άλλες χώρες, ειδικά για τους επιχειρηματίες και για τις γυναίκες επιχειρηματίες είναι ακόμα πιο σκληρό αυτό, γιατί δεν είναι εύκολο να πάρεις αυτόν τον λίγο χρόνο off, που θα σε βοηθήσει να ισορροπήσεις. Και το αναφέρω, γιατί είναι ένα πεδίο στο οποίο νομίζω ότι πρέπει να ληφθούν πρωτοβουλίες, γιατί είναι και ένας παράγοντας αποτρεπτικός και για πολλές γυναίκες, αλλά και συνολικά για ανθρώπους από το να μπουν στην επιχειρηματικότητα. Το γεγονός ότι επειδή όλα υπάρχουν στιγμές που εξαρτώνται από σένα, δεν μπορείς ποτέ, ιδιαίτερα στην μικρή και μεσαία επιχειρηματικότητα, να πάρεις λίγο χρόνο για να εξισορροπείς. Αυτό για την πρώτη περίοδο. Για την καθημερινότητα στην οποία έχουμε μπει τώρα, νομίζω ότι το να θέτεις λίγο ρεαλιστικές προσδοκίες είναι το κλειδί. Δεν το κάνω πάντα. Έτσι, προσπαθώ να πω... Λέω ναι στα πάντα και σιγά-σιγά έχω αρχίσει να μαθαίνω την αξία του όχι σε πολλά επίπεδα. Αλλά είναι μία λέξη που πρέπει να μπει στο λεξιλόγιό μας. Είναι το κλειδί στα όρια. Δεν μας είναι εύκολο. Δεν μας αρέσει. Δεν θέλουμε κανέναν να στεναχωρήσουμε. Θέλουμε όλα να τα κάνουμε. Αλλά η μέρα έχει 24 ώρες και πρέπει κανείς να ιεραρχεί τις προτεραιότητες που δίνει ανά πάσα στιγμή. Δυναμικό είναι αυτό. Δεν σταματάει ποτέ. Αλλά νομίζω είναι σημαντικό να γίνεται συνειδητά. Πέρα από τα όρια που βάζεις, έχεις κάποιες συνήθειες που σε βοηθάνε να ξεκινάς τη μέρα σου ή να αποφορτίζεσαι ή να κάνεις διαλείμματα μέσα στη μέρα. Έχεις κάτι να μοιραστείς; Εγώ είμαι πολύ μεγάλη φαν της λίστας. Δηλαδή, θέλω τα πράγματα να τα έχω με [ακατάληπτο]. Είμαι σίγουρη ότι περίμενες ότι θα πω κάτι σε σχέση με το διαλογισμό. Το έχω προσπαθήσει και μου [ακατάληπτο] όταν το κάνω. Αλλά θα ήταν ψέμα να πω ότι αυτή την περίοδο είναι μία συνήθεια. Είναι μία συνήθεια στην οποία θέλω να ξαναπάω. Νομίζω το περισσότερο χρονικό διάστημα που έχω κάνει κάθε πρωί διαλογισμό ήτανε 50 μέρες συνεχόμενες και ήτανε πραγματικά μία πάρα πάρα πολύ σημαντική πηγή ενδυνάμωσης και ψυχραιμίας και ένα μεγάλο, σημαντικό εργαλείο. Αλλά αν το αφήσεις, σε αφήνει. Δυστυχώς, θέλει αυτή την προσήλωση. Και σε αυτή την περίοδο της ζωής μου δεν έχω καταφέρει να το εντάξω με ικανοποιητικό τρόπο ώστε να μπορώ να το επικαλεστώ ως ένα από τα life savers αυτής της περιόδου. Αντιθέτως, οι λίστες είναι πάντα εκεί γιατί τις κάνουμε έτσι κι αλλιώς. Έχουμε όλοι άπειρα to-do lists. Εμένα με βοηθάει πάρα πολύ τελευταία να τα χωρίζω σε αυτό το περίφημο τετράγωνο σημαντικά, μη σημαντικά, επείγοντα, μη επείγοντα. Γιατί έχουμε την τάση να το εξηγήσω λίγο, γιατί αυτό μπορεί να μην το ξέρει κάποιος και νομίζω ότι είναι ένα χρήσιμο εργαλιάκι. Μπορεί κανείς να χωρίσει, να φτιάξει μία λίστα με to-dos, οι οποία να είναι ατελείωτη, να είναι ένα σεντόνι. Όλοι έχουμε τέτοιες στο μυαλό μας. Και δεν ξέρει από πού να ξεκινήσει και πάει πίσω αυτό στην ιεράρχηση. Έχουμε συγκεκριμένο χρόνο. Τι θα κάνουμε κάθε μέρα. Αν λοιπόν έπρεπε τις διάφορες δραστηριότητες, όλα τα tasks, όλες τις δουλειές που πρέπει να κάνουμε, να τις χωρίσουμε με βάση δύο χαρακτηριστικά. Το πόσο σημαντικές είναι και το πόσο μας επιτρέπουν να πάμε, να πετύχουμε τους στόχους μας, είτε τους μεσοπρόθεσμους, είτε τους μακροπρόθεσμους και το πόσο επείγον είναι το να τις διεκπεραιώσουμε. Υπάρχουν κάποιες δουλειές, όπως το να πάω το να αδειάσω το πλυντήριο, που μπορεί να είναι επείγον, γιατί πρέπει να γίνει, δεν είναι όμως καθόλου σημαντικό. Δεν με βοηθάει να πετύχω κάποιον μακροπρόθεσμο στόχο. Υπάρχουν άλλες δουλειές που είναι και επείγουσες και σημαντικές. Συνήθως αυτές τις κάνουμε, γιατί δεν έχουμε την πολυτέλεια να μην τις κάνουμε. Και αυτές προχωράνε. Παραδόξως όμως, οι πιο σημαντικές σε βάθος χρόνου δουλειές, είναι εκείνες που μπαίνουν σε αυτό το τέταρτο τετραγωνάκι που μας δυσκολεύει πολύ. Και είναι αυτό στο οποίο έχουμε δουλειές που δεν είναι επείγουσες, που μπορούν να γίνουν αύριο, μπορεί να γίνουν την άλλη εβδομάδα. Πάντα θα πούμε ότι αυτό μπορώ να το αφήσω για αύριο. Αλλά είναι σημαντικές, γιατί μας βοηθάνε να πάμε τη δουλειά μας μπροστά, να πάμε τον εαυτό μας μπροστά. Εκεί πρέπει κανείς να παίζει πιο ενεργά μπάλα, να το θέσω έτσι. Και βάζοντας τις δουλειές σε ένα τέτοιο matrix, μπορεί κανείς πιο εύκολα να ξέρει πώς θα ιεραρχήσω, ότι εντάξει, δεν μπορεί να μην έχω ακουμπήσει τίποτα από τα μακροπρόθεσμα και σημαντικά εδώ και ένα μήνα. Λίγο λίγο μπορώ να αρχίσω να τα πιάνω. Είναι ένα εργαλείο που με βοηθάει και μου δίνει ένα peace of mind, να το πω έτσι. Πολύ ωραίο. Αυτό είναι από το βιβλίο του Στίβεν Κόβεϋ, νομίζω το Seven Habits of Highly Effective People. Ακριβώς. Που και εμένα μου άρεσε πάρα πολύ και είναι οδηγός ζωής από πολλές απόψεις. Τώρα λοιπόν, Μαριάννα, που η αθηΝΕΑ έχει μεγαλώσει, οι προκλήσεις σου ποιες είναι? Λοιπόν, μπορώ να μοιραστώ, νομίζω, μία πρόκληση που οποιοσδήποτε έχει εμπλακεί με την επιχειρηματικότητα, σε οποιαδήποτε κλίμακα, θεωρώ ότι θα ταυτιστεί. Και είναι το γεγονός ότι καθώς μεγαλώνεις, καθώς έχεις περάσει τα πρώτα, τις παιδικές ασθένειες, που κάποιες φορές είναι τόσο καθοριστικές που μπορεί να σε αφήσουν πίσω και να τελειώσει όλο αυτό το ταξίδι. Αφού λοιπόν περάσεις ένα λίγο επόμενο στάδιο, έχεις growth, έχεις ανάπτυξη και πρέπει με έναν τρόπο αυτό το growth να το ικανοποιήσεις και να βρίσκεις ανθρώπους με μεγάλη ταχύτητα, κατάλληλους ανθρώπους, για να μπορείς να διεκπεραιώνεις τις δουλειές που κλείνεις. Τι κάνεις πρώτα? Φέρνεις καινούριο κόσμο, μεγαλώνεις την ομάδα σου για να μπορεί να πάρει περισσότερες δουλειές ή βγαίνεις έξω και κυνηγάς όσο δυνατόν περισσότερες δουλειές μπορείς να κλείσεις και βρίσκεις τον κόσμο να προσλάβεις στην πορεία. Αυτό είναι, νομίζω, ένα μεγάλο δίλημμα, ιδιαίτερα όταν μιλάμε για bootstrapped εταιρείες και προσπάθειες, οι οποίες δηλαδή δεν έχουν ένα κεφάλαιο εξωτερικό το οποίο έρχεται και μπορεί σε εκείνη τη φάση της ανάπτυξης να σου λύσει αυτόν τον προβληματισμό και αυτή την πρόκληση. Αν έχεις αποφασίσει ότι θέλεις να μεγαλώσεις εκ των έσω μέσα από τα έσοδα που έχει και τα κέρδη η επιχείρησή σου είναι ένα κρίσιμο σημείο. Είναι ένα κρίσιμο σημείο ιδιαίτερα για ανθρώπους που αντιλαμβάνονται την πρόσληψη ως κάτι πολύ πιο στιβαρό από το να μπορείς να το σταματήσεις ανά πάσα στιγμή. Δηλαδή εγώ όταν φέρνω κάποιον στην ομάδα μου θέλω να αισθάνομαι ότι έχει μια θέση εκεί, ότι έχει μια σιγουριά, ότι δεν είναι εδώ και σε χ μήνες μπορεί να μην είναι. Αυτό λοιπόν για έναν άνθρωπο που έχει αυτά τα χαρακτηριστικά και που θέλει να αισθάνεται η ομάδα του έτσι είναι μια πρόκληση όπως καταλαβαίνεις. Δεν μπορώ να σου πω ότι το έχω απολύτως λύσει. Νομίζω ότι είναι λίγο learning by doing. Καθώς προχωράω βρίσκω τις απαντήσεις και κινούμαι λίγο ανάμεσα από τα δύο. Δηλαδή δεν πάω ούτε 100% στην μια κατεύθυνση ούτε 100% στην άλλη. Και είναι άλλη μια ένδειξη ότι δεν υπάρχουν πάντα ξεκάθαροι και απόλυτοι κανόνες στην επιχειρηματικότητα. Πρέπει κανείς να βλέπει πώς μπορεί να τα βγάλει πέρα και ο ίδιος με αυτό. Υπάρχουν χαρακτήρες που είναι διαφορετικοί και ιεραρχούν διαφορετικά τα πράγματα. Οι άνθρωποι που έχεις στην εταιρεία σου, αν τους ρωτούσες πες μου τρία επίθετα για το τι με χαρακτηρίζει εμένα τη Μαριάννα σαν ηγέτιδα, σαν μάνατζερ, όπως θέλεις να το πεις. Μπορείς να φανταστείς τι θα λέγανε ή πώς θεωρείς ότι σε βλέπουν οι άλλοι, πώς θεωρείς ότι είναι το δικό σου leadership style. Θα προσπαθήσω να το απαντήσω όσο το δυνατόν πιο ειλικρινά. Νομίζω ότι ένα πρώτο πράγμα που θα λέγανε είναι ότι είμαι λίγο κουραστικά εμμονική σε λεπτομέρειες. Αυτό είναι γεγονός. Είναι και καλό και κακό, πιστεύω. Αλλά είμαι, δηλαδή... Τους πρήζω, δεν μπορώ να το πω διαφορετικά. Είμαι πολύ on top of things, θέλω πολύ συγκεκριμένα πράγματα και επιμένω σε αυτά. Δεν τα αφήνω εύκολα. Αυτό έχει την πλευρά του συγκεντρωτισμού. Έχω υπάρξει συγκεντρωτική και είναι κάτι το οποίο προσπαθώ να το αλλάξω. Αλλά νομίζω ότι μέσα στο συγκεντρωτισμό είμαστε και πολύ ο ένας δίπλα στον άλλον. Δεν υπάρχει έντονη ιεραρχία, δεν νομίζω ότι υπάρχει φόβος. Νομίζω ότι έχουμε πολλά τέτοια στοιχεία ως ομάδα και εγώ νομίζω ότι ως εργοδότης δίνω πάντα πολύ μεγάλα περιθώρια και ευελιξία. Οπότε θεωρώ ότι θα μου το δίνανε αυτό. Αλλά νομίζω ότι το πρωταρχικό χαρακτηριστικό είναι αυτό ότι έχω πολύ συγκεκριμένη εικόνα του τι θέλω και επιμένω πολύ μέχρι να το πετύχω. Τώρα αν ακούω ή όχι, το οποίο πάει πίσω σε αυτά που λέγαμε νωρίτερα, νομίζω ότι το δουλεύω και αυτό όλο ένα και περισσότερο. Σαν μητέρα είσαι πολύ διαφορετική; Εντάξει. Σαν leader, ας το πούμε. Όταν κάποιος είναι λίγο control freak, για να βρούμε και έναν άλλο όρο για αυτό. Αυτό δεν μπορεί να το κλείνει και να το αφήνει στο γραφείο ούτε μπορεί να το κλείνει και να το αφήνει στο σπίτι. Νομίζω ότι είναι πιο δομικό χαρακτηριστικό. Οπότε είναι κάτι το οποίο ισχύει και στο σπίτι. Το προσπαθώ ακόμα περισσότερο να μην είναι έτσι στο σπίτι γιατί καταλαβαίνω ότι τα παιδιά θέλουν χώρο και ελευθερία για να μπορέσουν να εξελιχθούν και να είναι χαρούμενα. Αλλά θέλω να έχω έναν έλεγχο του τι συμβαίνει, θέλω να είναι τα πράγματα οργανωμένα. Δεν το πετυχαίνω πάντα όσο θέλω. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό ξεκάθαρα που υπάρχει και στα δύο περιβάλλοντα. Νομίζω πάντως ότι γενικά κατανόηση έχω και είμαι κοντά. Όπως είμαι κοντά με τα παιδιά, είμαι πολύ πολύ κοντά και με τους συνεργάτες μου. Έχουμε μεταξύ μας αναπτύξει πολύ όμορφες σχέσεις. Έχεις κάποιες βασικές αρχές που πιστεύεις στη δουλειά σου? Ναι, νομίζω ότι το πρώτο και πιο σημαντικό για μένα είναι η αξιοπιστία. Δηλαδή, θέλω... Και αυτό το βάζω σε όλα τα επίπεδα. Αξιοπιστία και συνέπεια. Νομίζω ότι αν κανείς βρει έναν τρόπο να τα έχει αυτά ως true north, ως το στόχο του, όλα τα άλλα μετά μπαίνουν από κάτω. Και γιατί τα θεωρώ τόσο σημαντικά. Γιατί το όνομα καθενός, είτε είναι το όνομα μιας εταιρείας, είτε είναι το προσωπικό σου όνομα, είναι το πιο σημαντικό σου asset για μένα. Η φήμη που έχεις, το τι πιστεύουν οι άλλοι όταν ακούνε το όνομα της εταιρείας, το όνομα του δικού σου. Ξέρουν ότι είσαι κάποιος που αυτό που λέει το κάνει; Αν το ξέρουν αυτό, νομίζω ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη αξία σε μια εταιρεία. Και για μένα, αυτό έχει να κάνει με τα πάντα. Είτε είναι στα παιδιά, προσπαθώ να είμαι συνεπής. Δεν το πετυχαίνω πάντα, αλλά αυτός είναι ο στόχος. Όταν πω κάτι, να ξέρουν ότι ισχύει. Είτε είναι θετικό, είτε είναι αρνητικό. Ότι θα τηρήσω τις δεσμεύσεις μου. Είτε είναι θετικές, είτε είναι αρνητικές. Αυτό, αν αρχίσει και το βάζει κανείς μέσα στην καθημερινότητά του, τον καθιστά πιο προσεκτικό, πιο φειδωλό στο τι υπόσχεται, στο τι λέει. Πιο ψύχραιμο, γιατί πρέπει να πετύχει αυτό το στόχο. Γιατί το θεωρεί πραγματικά πολύ μεγάλη απώλεια, αν δεν το κάνει. Και νομίζω ότι τον κάνει τελικά καλύτερο. Μπορεί να μην τον κάνει τόσο γρήγορο, για να τα λέμε τα πράγματα όπως είναι. Γιατί πολλά πράγματα μπορεί να γίνουν και με μια δημιουργική ασάφεια. Μπορεί να γίνουν και με μια διάθεση μαξιμαλιστική. Να υποσχεθούμε τον ουρανό με τ' άστρα, να πετύχουμε κάτι ενδιάμεσο, να πάμε παρακάτω. Δεν λέω, είναι κι αυτό μια μέθοδος. Δεν θεωρώ ότι είναι κάτι απαραίτητα [ακατάληπτο]. Το ξέρουμε ότι η επιχειρηματικότητα έχει και μια τέτοια πλευρά και δεν την κρίνω. Απλώς εμένα δεν μπορεί να μου ταιριάξει. Αυτό νομίζω ότι είναι το σημαντικό, το οποίο το συνειδητοποιεί κανείς και βλέπει ότι αυτό έχει τα καλά του και έχει και τους περιορισμούς του, έτσι, ξεκάθαρα. Πέρα από αυτή την αξία του integrity ίσως, στα κορίτσια σου θα ήθελες να περάσεις κάποια άλλη αξία, κάποια άλλη αρχή; Πολλές, αλλά είχα διαβάσει πρόσφατα, δεν θυμάμαι σε ποιο βιβλίο, που έλεγε ότι δεν μπορεί κανείς να έχει πάνω από δύο ή τρεις αξίες με τις οποίες ζει. Γιατί μπορούμε όλοι να σκεφτόμαστε πολλά ωραία πράγματα, αλλά αν δεν διαλέξεις δύο ή τρεις, κινδυνεύεις να μην ζεις με καμία τελικά. Οπότε, νομίζω ότι αυτό έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και η λέξη που είπες, το integrity, η ακεραιότητα, ήταν μία από τις αξίες που κάνοντας μία άσκηση, είχα καταλήξει ότι είναι αυτή που είναι πιο κοντά σε μένα. Οπότε, έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον που το έθεσες έτσι. Νομίζω στα παιδιά, ως αξία, θεωρώ ότι το πιο σημαντικό για μένα που θα ήθελα να τους περάσω, είναι να έχουν πραγματικά τα μάτια τους ανοιχτά και τα αυτιά τους ανοιχτά, να βλέπουν τι γίνεται γύρω τους και να έχουν ενσυναίσθηση. Νομίζω αν υπήρχε μία δεύτερη αξία με την οποία θέλω να ζω και θα ήθελα πολύ να ζουν και τα παιδιά μου με αυτήν, είναι η ενσυναίσθηση. Το να προσπαθούν σε έναν βαθμό να μπαίνουν στα παπούτσια των άλλων, δεν το κάνουμε αρκετά, είναι πολύ εύκολο να μην το κάνουμε, είναι πολύ εύκολο να κλειδώνουμε τον εαυτό μας σε μία φούσκα και να κυκλοφορούμε με αυτόν τον τρόπο. Απαιτεί πολύ μεγάλη άσκηση και καθημερινή προσπάθεια, αλλά νομίζω ότι μας κάνει καλύτερους ως μέλη ενός συνόλου. Και είμαστε όλοι μέλη ενός συνόλου, είτε αυτό είναι η οικογένεια, είτε αυτό είναι η δουλειά, είτε είναι η κοινωνία. Επομένως, το να αρχίσουν να ζούνε με αυτό, να το κάνουν κτήμα τους, να προσπαθούν να σκέφτονται με τα μάτια κάποιου άλλου, να προσπαθούν να αντιλαμβάνονται τον κόσμο με βάση και τις εμπειρίες των άλλων, όχι μόνο τις δικές τους, νομίζω ότι και θα τους κάνει καλό, και θα τους κάνει καλύτερους ανθρώπους στο σύνολο στο οποίο βρίσκομαι. Και ιδίως στην εποχή της τεχνολογίας, που γίνονται όλα πολύ πιο αυτοματικά και χάνεται η ανθρώπινη επαφή. Εκατό τις εκατό. Μαριάννα, επιτυχία για σένα τι σημαίνει τελικά? Επιτυχία για μένα σημαίνει το να βρίσκεσαι σε ένα σημείο που είσαι καλά με τον εαυτό σου, όπως το ορίζεις εσύ. Το καλά με τον εαυτό σου μπορεί να είναι το οτιδήποτε. Δεν έχει να κάνει ούτε με χρήματα, ούτε με καταξίωση. Έχει να κάνει με πολλά εσωτερικά κριτήρια, τα οποία πρέπει να αναζητούμε. Και εμένα είναι κάτι που με έχει δυσκολέψει το να μην ακούω μόνο τα εξωτερικά κριτήρια, τη γνώμη των άλλων, αλλά να προσπαθώ να καταλαβαίνω ποια είναι η δική μου γνώμη για τον εαυτό μου, το δικό μου αξιακό κριτήριο. Νομίζω, λοιπόν, ότι η επιτυχία είναι να μπορείς να κάτσεις σε ένα δωμάτιο και να αισθάνεσαι ότι είσαι καλά, ότι αυτά τα εσωτερικά κριτήρια ικανοποιούνται. Νομίζω από εκεί και πέρα όλα τα άλλα έρχονται. Η πληρότητα, ακούω. Και για να κλείσουμε το επεισόδιο μας σήμερα, έχεις κάποιο βιβλίο, κάποια ταινία, κάτι που είδες που μας προτείνεις να ακούσουμε ή να διαβάσουμε; Λοιπόν, αυτή την περίοδο νομίζω θα πω το Oppenheimer. Και θα το πω γιατί. Βλέπουμε, νομίζω, μία ιστορία που ακόμη μας ταλαιπωρεί, που παραμένει επίκαιρη, που είναι τα πυρηνικά όπλα. Η δυνατότητα, όλα αυτά που συζητάμε εδώ πέρα, ωραία και καλά, να μπορούν να τελειώσουν σε μία στιγμή. Δώσαμε εμείς, μέσα από την ανθρώπινη εξέλιξη, αυτή τη δυνατότητα στο ανθρώπινο είδος. Και η ταινία αυτή πραγματικά το δείχνει με πάρα πάρα πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Και νομίζω ότι επειδή βρισκόμαστε ενώπιον μίας νέας τέτοιου τύπου εξέλιξης, που έχει να κάνει με τεχνολογία, που έχει να κάνει με το AI, δημιουργούμε κάτι το οποίο έχει μεγάλες δυνατότητες, τεράστιες δυνατότητες. Και εκεί πέρα μπορεί να έχει και δυνατότητες και για καλό. Ενώ τα πυρηνικά όπλα, ενδεχομένως, είναι ένας τρόπος καταστροφής. Είχε την θετική πτυχή, ίσως, τα εργοστάσια τα πυρηνικά, που θα μπορούσαν με τους κινδύνους τους να παράγουν ενέργεια, αλλά το βασικό ήταν ότι ήταν κάτι αρνητικό. Εδώ με το AI είναι ακόμα πιο σύνθετα τα πράγματα, γιατί μπορεί να λύσει πάρα πολλά προβλήματα για την ανθρωπότητα. Είναι, όμως, εξαιρετικής ισχύος εργαλείο και δεν είμαστε απαραίτητα έτοιμοι να το υιοθετήσουμε, να το αξιολογήσουμε. Αυτή είναι η αίσθηση που παίρνω χωρίς να είμαι ειδικός. Οπότε, αυτή η ίδια τάση που είδαμε στο Oppenheimer, ότι κάνουμε όλο ένα και περισσότερα πράγματα για να το πετύχουμε αυτό, γιατί δεν πρέπει να πέσει στα χέρια των άλλων, άρα παίρνουμε μια τέτοια δύναμη, έχει και μεγάλη σημασία. Μαριάννα, σε ευχαριστώ πάρα πολύ που ήσουν μαζί μας σήμερα, για τα ψήγματα σοφίας που μοιράστηκες, για τη διαδρομή σου, για τις αξίες σου. Ευχαριστώ πάρα πολύ. Έχω πολύ περιέργεια για την αθηΝΕΑ, πρέπει να σου πω, θέλω να γραφτώ και εγώ, γιατί δεν μαθαίνω αρκετά για αυτά που γίνονται στην Ελλάδα και είναι ένα κενό που θέλω να καλύψω και ίσως είναι μια καλή ευκαιρία τώρα. Το ελπίζω. Θέλουμε πολύ να γραφτείς. Σε ευχαριστούμε λοιπόν. Ευχαριστούμε όλους αυτούς που μας ακούσατε και ήσασταν μαζί μας σήμερα. Μην ξεχάσετε, πατήστε το subscribe για να μην χάσετε ούτε ένα επεισόδιο. Τα καλύτερα έρχονται. Και μπορείτε επίσης να μάθετε περισσότερα για το EO Greece στη σελίδα eogreece.org και όπως μ' αρέσει να λέω, keep leading.