«Ο ιδανικός ηγέτης για μένα είναι αυτός ο ηγέτης που δημιουργεί ηγέτες. Είναι ο ηγέτης που θα βρει τα καλά χαρακτηριστικά στον κόσμο που ηγείται, θα τα πολλαπλασιάσει και θα βοηθήσει με αυτά να ηγηθούνε και οι παρακάτω στις υπόλοιπες ομάδες… Ο σεβασμός στους ανθρώπους θα δώσει το σεβασμό στις διαδικασίες… Το να μην κάνεις εσύ και να κάνουν οι άνθρωποι που δουλεύουν για σένα, νιώθουν αυτοί πιο περήφανοι, νιώθουν αυτοί πιο αυτόνομοι και βοηθάνε πολύ περισσότερο... Ένας μπορεί να πάει γρήγορα, αλλά πολλοί μπορούν να πάνε μακριά.»
Το S03E03 του Finding True North φιλοξενεί τον Μιχάλη Χριστοδούλου, COO του ομίλου εταιρειών Χριστοδούλου που ασχολούνται με την επεξεργασία φρούτων και παραγωγή φυσικών χυμών, μέλος του Entrepreneurs’ Organization, φίλο των extreme sports και δεινό βιβλιοφάγο.
Ακούστε το επεισόδιο για να ανακαλύψετε:
Αναφορές:
«Ο ιδανικός ηγέτης για μένα είναι αυτός ο ηγέτης που δημιουργεί ηγέτες. Είναι ο ηγέτης που θα βρει τα καλά χαρακτηριστικά στον κόσμο που ηγείται, θα τα πολλαπλασιάσει και θα βοηθήσει με αυτά να ηγηθούνε και οι παρακάτω στις υπόλοιπες ομάδες… Ο σεβασμός στους ανθρώπους θα δώσει το σεβασμό στις διαδικασίες… Το να μην κάνεις εσύ και να κάνουν οι άνθρωποι που δουλεύουν για σένα, νιώθουν αυτοί πιο περήφανοι, νιώθουν αυτοί πιο αυτόνομοι και βοηθάνε πολύ περισσότερο... Ένας μπορεί να πάει γρήγορα, αλλά πολλοί μπορούν να πάνε μακριά.»
Το S03E03 του Finding True North φιλοξενεί τον Μιχάλη Χριστοδούλου, COO του ομίλου εταιρειών Χριστοδούλου που ασχολούνται με την επεξεργασία φρούτων και παραγωγή φυσικών χυμών, μέλος του Entrepreneurs’ Organization, φίλο των extreme sports και δεινό βιβλιοφάγο.
Ακούστε το επεισόδιο για να ανακαλύψετε:
Αναφορές:
Καλημέρα και καλησπέρα σε όλους. Είμαι ο Ανδρέας Κωνσταντίνου. Είμαι πρώην πρόεδρος του EO Greece. Το EO Greece είναι ένας οργανισμός επιχειρηματιών που έχουμε στόχο την συνεχή εξέλιξη σε προσωπικό και σε επαγγελματικό επίπεδο και όπως λέμε,“We transform the lives of those who transform the world”. Το podcast έχει στόχο να εξανθρωπίσει την επιχειρηματικότητα, φέρνοντας στο προσκήνιο επιχειρηματίες που μιλούν όχι μόνο για τις επιτυχίες τους, αλλά και για τις αδυναμίες τους και τα λάθη τους, που τους βοήθησαν να εξελιχθούν και να γίνουν καλύτεροι ηγέτες και να εξελίξουν φυσικά και τους ανθρώπους γύρω τους. Σήμερα έχω τη χαρά να φιλοξενώ τον Μιχάλη Χριστοδούλου που είναι COO στον όμιλο εταιρειών Χριστοδούλου και μέλος του Entrepreneur Organization, του EO δηλαδή. Είναι επίσης, μου λέει, φίλος των extreme sports, kite surf, wind surf, σκι, αναρρίχηση και κάνει και off road με την οικογένειά του και είναι επίσης όπως κι εγώ βιβλιοφάγος και περνάμε αρκετές φορές να μιλάμε για βιβλία που διαβάζουμε. Με αυτά, Μιχάλη, καλώς ήρθες στο Finding True North podcast και ανυπομονώ να ακούσω την ιστορία σου. Χαίρομαι πολύ που είμαι εδώ πέρα και, Αντρέα, πράγματι σε ευχαριστώ πάρα πολύ για αυτή την πρόσκληση την οποία μου έχεις κάνει. Λοιπόν, και όταν σε είχα πρωτορωτήσει μου λες, δώσε μου λίγο χρόνο να βιώσω λίγο το EO και σε λίγο καιρό θα τα ξαναπούμε. Και όντως ήρθε η ώρα να τα ξαναπούμε. Μιχάλη, λοιπόν, πού να ξεκινήσουμε; Να ξεκινήσουμε… Πες μας λίγο με τι ασχολείσαι επιχειρηματικά. Λοιπόν, η εταιρεία η δικιά μας ασχολείται κυρίως με την παραγωγή χυμών από τα φρούτα. Η βασική της εργασία, λοιπόν, είναι η αγορά φρούτων, η επεξεργασία αυτή, παραγωγή χυμών που είτε θα δοθούν σε εταιρείες που θα τυποποιήσουν και θα τα βάλουν και θα κάνουν την εμφιάλωση, είτε και στο δικό μας brand, της Οικογένειας Χριστοδούλου που κάνουμε εμείς την εμφιάλωση για τον τελικό καταναλωτή. Είμαστε μία από τις εταιρείες που ξεκινάμε από το χωράφι και φτάνουμε στο ράφι. Δηλαδή αγοράζουμε το φρούτο, το χυμοποιούμε, το τυποποιούμε, το εμφιαλώνουμε και το δίνουμε στον καταναλωτή. Και κάνουμε και αρκετά άλλα πράγματα τα οποία είναι παρεμφερή με τα φρούτα και με εργασίες οι οποίες κρατάνε όλο το χρόνο. Ασχολούμαστε με την κομπόστα ροδάκινου, ασχολούμαστε με φρουτοπαρασκευάσματα τα οποία μπαίνουν μέσα στα γιαούρτια και μέσα στις γεμίσεις των κρουασάν και των μπισκότων. Ασχολούμαστε με διάφορα μείγματα χυμών και προϊόντων που πηγαίνουν είτε για τα αναψυκτικά, είτε για νέκταρ και άλλου τύπου αφεψήματα. Πολύ ωραία. Και ήταν πάντα έτσι η εταιρεία; Εξελίχθηκε στα χρόνια; Πότε ξεκίνησες; Πες μας λίγο για την ιστορία της. Ωραία. Η εταιρεία είναι μια οικογενειακή επιχείρηση η οποία έχει ξεκινήσει το 1955 από τον θείο μου και από τον πατέρα μου. Αυτή η εταιρεία ξεκίνησε στην αρχή ως εξαγωγή νωπών φρούτων. Αφού κάνανε πολλά χρόνια εξαγωγές νωπών φρούτων κυρίως στις Βαλκανικές χώρες αλλά και στην κεντρική Ευρώπη, μετά το 1970 αποφάσισαν να κάνουν και χυμοποίηση των φρούτων που δεν πηγαίνανε για εξαγωγή. Άρα λοιπόν την ώρα που κάνεις εξαγωγή βγάζεις κάποια εβγάλματα που δεν είναι ικανά να πάνε σαν νωπό φρούτο για την νωπή κατανάλωση και αυτό το κάνουν μπορεί να γίνει χυμός. Άρα λοιπόν δημιουργήθηκε ένα χυμοποιείο, όλα αυτά στην περιοχή της Αργολίδας και εκεί πέρα ξεκίνησε να δραστηριοποιείται και η εταιρεία με το χυμό. Κάπου στα μέσα του 1990 σταμάτησε πλέον η εξαγωγή των νωπών φρούτων από τη δικιά μας εταιρεία και μείναμε αποκλειστικά στο κομμάτι του χυμών στο οποίο μέχρι και το 2004 ασχολούμασταν με τέσσερα βασικά φρούτα δηλαδή τα εσπεριδοειδή, πορτοκάλια, λεμόνια, βερίκοκα, και ροδάκινα. Το 2004 τα αδέρφια μου και εγώ αναλάβαμε τη διοίκηση αυτής της εταιρείας και ξεκινήσαμε και φέραμε νέες ιδέες. Φέραμε το κεράσι σαν χυμό, φέραμε πολλά διαφορετικά φρούτα. Τώρα που φτάσαμε να έχουμε επεξεργασία τουλάχιστον 13 διαφορετικά φρούτα και αποφασίσαμε να φύγουμε και λίγο από την εποχιακή εργασία γιατί ασχολώντας με τα φρούτα είναι συγκεκριμένη η περίοδος που ασχολείσαι είτε είναι χειμώνας είτε είναι καλοκαίρι με τα χειμερινά και τα καλοκαιρινά φρούτα και έτσι βάλαμε και άλλες δραστηριότητες όπως τα φρουτοπαρασκευάσματα που είπαμε νωρίτερα τα οποία μπορούν να δουλεύουν καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου και το παιδί μας, το Οικογένεια Χριστοδούλου που τα τελευταία 10 χρόνια είναι και αυτό εμφιαλωμένοι χυμοί που δουλεύουν και υπάρχουν για όλο το καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Και στην επιχείρηση είσαστε τέσσερα αδέλφια, σωστά; Σωστά. Αν επέλεγες να ξαναξεκινήσεις μια επιχείρηση θα την έκανες οικογενειακά ή θα ξεκινούσες κάτι μόνος σου; Το έχεις σκεφτεί αυτό; Κοίταξε, δεν το έχω σκεφτεί αυτό. Παρ’ όλα αυτά και τώρα που το σκέφτομαι νομίζω ότι επειδή εγώ προέρχομαι από την οικογενειακή επιχείρηση και σε αυτή την οικογενειακή επιχείρηση έχουμε καταφέρει με τ’ αδέρφια μου να έχουμε μια πάρα πολύ καλή σχέση μεταξύ μας δεν θα το άλλαζα. Οι δεσμοί της οικογένειας αν ταιριάξουν με την επιχειρηματικότητα μπορεί να φέρουν πάρα πολύ καλό αποτέλεσμα. Συνεπώς, αν και έχω ακούσει τα θέματα και τα προβλήματα που πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν και θα θέλαν να μην είναι μαζί εγώ μπορώ να πω όχι, θα ήθελα να ήμουνα ξανά μαζί ξέρω τα θετικά και τα αρνητικά τα δικά μου, των αδελφών μου και ξέρουμε πώς ο ένας μπορεί να βοηθήσει τον άλλον για να φέρουμε το αποτέλεσμα. Μάλιστα. Και όταν ξεκινούσες τη ζωή σου σαν μικρό παιδί ήσουν από πάντα σε ένα περιβάλλον οικογενειακής επιχείρησης δηλαδή ήξερες ότι από μικρός θα αναλάβεις την οικογενειακή επιχείρηση; Πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα; Κοίταξε Αντρέα, αυτό που ήξερα από μικρός είναι ότι ο πατέρας μου ήταν ένας επιχειρηματίας ήταν ένας έμπορος ο οποίος δούλευε καθημερινά πρωί-απόγευμα τα καλοκαίρια στο εξωτερικό συνεργαζόταν πολύ κλειστά με τον αδελφό του που είχαν την επιχείρηση μαζί και μας είχανε εντρυφήσει και οι δύο ότι να το ασχοληθούμε με την επιχειρηματικότητα ήταν να βρούμε και ένα κομμάτι της επιχειρηματικότητας που μπορούμε να το αναπτύξουμε. Συνεπώς εμένα οι σπουδές μου πήγαν να γίνω τεχνολόγος τροφίμων δηλαδή ήθελα να γίνω λίγο πιο τεχνικός γιατί όταν ξεκινήσαν αυτοί ήταν ο πατέρας μου είχε τελειώσει απλά την εμπορική σχολή ο θείος μου είχε τελειώσει απλά το λύκειο άρα δεν είχαν γνώσεις και τις γνώσεις τις ψάχνανε στο κάθε consultant ο οποίος ερχόταν να πει κάτι. Άρα λοιπόν εμάς μας είπαμε παιδιά μάθετέ τα εσείς για να μπορέσετε να προχωρήσετε την εταιρεία και κάπως έτσι ο καθένας από εμάς έμαθε κάτι που θα βοηθούσε την εταιρεία. Είχες κάποιες επιρροές μικρός; Καταρχήν πού μεγάλωσες; Νομίζω η παραγωγή το εργοστάσιο είναι στο Ναύπλιο, σωστά; Εσύ πού μεγάλωσες; Κοίταξε ο πατέρας μου και ο θείος μου κατάγονται από το Βόλο. Το εργοστάσιο έγινε στο Ναύπλιο γιατί εκεί πέρα ήταν τα φρούτα. Όταν ασχολήθηκαν με τα φρούτα είδαν ότι τα πορτοκάλια που ήταν το μεγαλύτερο κομμάτι της εξαγωγής ήταν στην περιοχή της Αργολίδας και έτσι αποφάσισαν να μετοικήσουν και να πάνε στην Αργολίδα. Ο πατέρας μου επειδή είχε το κομμάτι το εμπορικό και βρισκόταν μία στην Αθήνα μία στο εξωτερικό παντρεύτηκε και έκανε το σπίτι στην Αθήνα όπου και εγώ μεγάλωσα. Άρα λοιπόν εγώ μεγάλωσα στην Αθήνα αλλά έκανα πολλά ταξίδια καλοκαίρια βρισκόμουν στο Ναύπλιο διακοπές σαββατοκύριακα που κατεβαίναμε μαζί με το πατέρα μου για να μπορέσει με τον αδερφό του να μιλήσουν και να πούνε τις καινούργιες επιχειρηματικές ιδέες που είχαν. Άρα λοιπόν πηγαίναμε στο Ναύπλιο πολύ συχνά όμως μεγαλώσαμε στην Αθήνα και πήγα και εγώ αρκετά νέος κοντά στα 22 μου χρόνια όταν ήμουν όταν τελείωσα τις σπουδές μου πριν καν πάω φαντάρος, πριν κάνω το μεταπτυχιακό μου αποφάσισα και κατέβηκα στο Ναύπλιο και εκεί έζησα πάρα πολλά χρόνια μπορώ να πω. Αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι ότι είσαστε τέσσερα αδέλφια που τρέχετε την επιχείρηση που συνήθως δεν ακούς τέσσερα, ακούς ένα ή δύο ακούς μπαμπάς γιους, όντας λοιπόν τέσσερα αδέλφια μου γεννιέται το ερώτημα πώς πηγαίνετε την επιχείρηση στην ίδια κατεύθυνση; Δηλαδή έχετε φαντάζομαι τις ίδιες οικογενειακές αρχές ή τον ίδιο τρόπο σκέψης ή έχετε κάτσει και έχετε πει ότι με αυτόν τον τρόπο θα παίρνουμε αποφάσεις και με αυτές τις αρχές θα ηγούμαστε; Κοίταξε πράγματι είμαστε τέσσερα αδέλφια στα οποία ο πατέρας μας θεωρώ ότι δεν μας ξεχώρισε δεν είχε α, ξέρεις ο αγαπημένος σου εγώ ο Γιώργος ο Νίκος, ο Αλέξανδρος, ο Μιχάλης συνεπώς κράτησε μια κοινή στάση απέναντι μας και αυτό μας έκανε και μια δύναμη. Όταν εξελιχθήκαμε και μπήκαμε στη δουλειά ξέραμε ότι για να μην έχουμε προστριβές είναι καλό να έχει ο καθένας ένα κομμάτι στο οποίο είναι και πιο εξειδικευμένος. Ο μεγαλύτερος μου αδερφός είναι μηχανικός λοιπόν έχει το κομμάτι αυτό εγώ είχα της τεχνολογίας τροφίμων τα άλλα μου δύο αδέλφια εξελίχθηκαν περισσότερο στο κομμάτι των πωλήσεων. Άρα λοιπόν είχαμε κομμάτια ξεχωριστά. Είχαμε αποφασίσει ότι όταν λέει κάποιος κάτι σωστό ή λάθος αυτό είναι και δεν επεμβαίνουμε ειδικά μπροστά σε τρίτους. Στόχος δηλαδή είναι να υπάρχει μια κοινή φωνή εκτός φυσικά μετά όταν ήμασταν πλέον μόνοι μας μπορούσαμε να είχαμε τις διαφωνίες μας και είχαμε τις διαφωνίες μας και πάντα έχουμε τις διαφωνίες και είναι και παραγωγικές γιατί αν όλοι συμφωνούμε για κάτι, κάτι δεν πάει καλά. Άρα λοιπόν μας κράτησε ενωμένους το κομμάτι του ότι δεν είχαμε να ασχοληθούμε με τα ίδια πράγματα όλοι άρα ασχολιόμασταν με διαφορετικά πράγματα και βλέπαμε και δίναμε ιδέες ο ένας στον άλλον όποτε χρειαζότανε. Και τώρα τι σας κρατάει στο να οδηγείτε το πλοίο στην ίδια κατεύθυνση; Δηλαδή είναι οι αρχές που είχατε ας πούμε από την οικογένειά σου ή είναι μια κοινή πολιτική; Κοίταξε, είμαστε σε αυτό το πλοίο πάρα πολλά χρόνια μαζί απάνω. Ήταν το πλοίο του πατέρα μου και του θείου μου ας το πούμε έτσι είναι το πλοίο το οποίο έχουμε μεγαλώσει δηλαδή το νιώθουμε ότι είναι κομμάτι και μέρος της ζωής μας συνεπώς έχουμε δει είναι αυτό το οποίο μας οδηγεί και μας προχωρά άρα ναι θέλουμε να είμαστε μαζί σε αυτό και να προχωρήσουμε μαζί και το οδηγούμε προς την καλύτερη κατεύθυνση που αποφασίζουμε από κοινού ποια είναι. Σίγουρα πλέον έχουμε πάρει και αρκετό κόσμο ο οποίος και αυτός μας βοηθάει με τη δικιά του σκέψη που είναι το σωστότερο. Φυσικά. Κάποια άλλα πράγματα γιατί εμείς έχουμε μια τελειωμένη, δηλαδή φτάνεις σε ένα σημείο και θέλεις και άλλους να ακούσεις για να καταλάβεις πού πας. Αυτό που λέμε όχι culture fit αλλά culture add. Ότι προσθέτω στην κουλτούρα και όχι απλά ταιριάζω με την κουλτούρα. Οπότε μου είπες ότι αναλάβατε τη διοίκηση το 2004 μου είπες; Η περίοδος αυτή πώς ήταν; Ήταν ευθεία; Είχε ανηφόρες, κατηφόρες; Είχε τρικυμίες, πώς ήταν; Κοίταξε αυτή η περίοδος ήταν μια πολύ δύσκολη περίοδος αλλά και πολύ δημιουργική. Ήταν μια περίοδος στην οποία έπρεπε να εξαγοράσουμε το μερίδιο του θείου μου. Χρειαζόταν λοιπόν να βρούμε λεφτά, χρήματα. Πήγαμε στην τράπεζα, απευθυνθήκαμε. Βάλαμε υποθήκη το σπίτι. Πήραμε το κεφάλαιο και ξεκινήσαμε μετά να δουλεύουμε. Φτιάξαμε ένα business plan το οποίο μέχρι τότε δεν υπήρχε και έπρεπε να βγάλουμε και αυτά τα χρήματα πίσω και ταυτόχρονα και να ζήσουμε και είχαμε πάντα το σκοπό ότι θέλαμε να το μεγαλώσουμε αυτό το οποίο κάνουμε. Ήταν μια δύσκολη περίοδος γιατί όταν παίρνεις μια εταιρεία η οποία έχει μια ιστορία από πίσω 40-45 χρόνια, έχει κόσμο που συνταξιοδοτείται από εκεί πέρα μέσα, έχει γενιές με τις οποίες μεγαλώσαμε μαζί και ήταν μεγαλύτεροι από εμάς και μας είχανε νιώσει παιδιά να παίζουμε μέσα στο χώρο του εργοστασίου, να κάνουμε πατίνι μες στο εργοστάσιο και να μεγαλώσουν μαζί μας οπότε υπήρχε και σεβασμός και μη σεβασμός. Άρα λοιπόν εγώ είδα προσωπικά πόσο δύσκολο είναι ένα τέτοιο πλοίο να πεις ότι το γυρνάω κατεύθυνση. Το να αναλάβεις το τιμόνι να το πάρεις και να το γυρίσεις ήταν σαν ένα δεξαμενόπλοιο το οποίο το όσο και να το γυρίσεις δεν γυρνά γιατί έχει μία τάση. Το καλό ήταν ότι είχαμε κάποιες αρχές που υπήρχαν μέσα στην εταιρεία αλλά θέλαμε και νέες αρχές και τις δικές μας τις αρχές και πεποιθήσεις να περάσουμε, κάτι το οποίο βλέπαμε ότι υπήρχε μία δυσκολία, μία κόντρα, καταλαβαίνεις τώρα, μια κουλτούρα που είχε δημιουργηθεί και πόσο εύκολο ή δύσκολο ήταν να αλλάξεις σε κάποια πράγματα. Ήταν πολύ δύσκολο και βρεθήκαμε σε δύσκολες καταστάσεις με ανθρώπους δύσκολους. Βρεθήκαμε σε μια περίοδο που η Ελλάδα ζούσε μια «ανάπτυξη» εντός εισαγωγικών που βλέπαμε ότι τα χρήματα ρέανε σαν κάτι που δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε πώς γινόταν. Μιλάς για προ κρίσης εποχή, έτσι; Μιλάμε για προ κρίσης, 2003, 2004, 2005. Μιλάμε και εκείνες τις εποχές τις οποίες εμείς ως εξαγωγική εταιρεία, γιατί τότε η εξαγωγή μας ήταν τουλάχιστον 70-80%, και μια εταιρεία B2B δεν είχε εκείνες τις ευκαιρίες που τα χρήματα βγαίνανε έτσι εύκολα. Και όχι μόνο αυτό υπήρχε και μια περίοδος που το προσωπικό μας ήθελε να βρει καλύτερη πορεία και λέει θα μετακομίσω και θα πάω στην Αθήνα και θα κάνω μια άλλη δουλειά που θα μου δώσει 20%-30% παραπάνω από αυτά τα οποία η σημερινή μου δουλειά μου δίνει. Και έφευγε και κόσμος και δεν μπορούσαμε να το αντέξουμε και να το διαχειριστούμε. Ήταν μια πολύ δύσκολη περίοδος νομίζω μέχρι το… και πολύ challenge και πολύ δημιουργική όμως. Ήταν η περίοδος στην οποία εξαγοράσαμε τη δεύτερη μονάδα μας επάνω στη Μακεδονία, ήταν η περίοδος που την ξεκινήσαμε από το μηδέν, ήταν η περίοδος που έπρεπε να βρούμε και διαφορετικά εναλλακτικά προϊόντα, ήταν περίοδος ανάπτυξης συνεχόμενης, κυρίως πώς θα βελτιωθούμε και θα αναπτυχθούμε και το οποίο και όμως και έγινε αυτό, δηλαδή και βελτιωθήκαμε και αναπτυχθήκαμε και άλλαξαν τα πράγματα. Τι θα έλεγες είναι δύσκολο σε μια οικογενειακή επιχείρηση που οι περισσότεροι δεν αναγνωρίζουν, οι περισσότεροι εννοώ αυτοί οι οποίοι ξεκινούν μια επιχείρηση από μόνοι τους, και σου λέει το δύσκολο είναι να την φτάσεις από το 0 στο 10 ενώ εσύ την πας από το 10 στο 100. Ποια είναι η δυσκολία που δεν αναγνωρίζει πολύς κόσμος; Σίγουρα πάρα πολλές φορές όπως έχει ειπωθεί η πρώτη γενιά λέει φτιάχνει, η δεύτερη συντηρεί και η τρίτη τα τρώει. Άρα λοιπόν στις οικογενειακές επιχειρήσεις όταν ένας… ένα παιδί μεγαλώνει μέσα από αυτές μπορεί μερικές φορές να μην έχει καταλάβει πώς έχουν βγει τα χρήματα και το μόνο που να τον ενδιαφέρει είναι απλά να πιάσει το τιμόνι. Εγώ μπορώ να πω και ευχαριστώ το συγχωρημένο του πατέρα μου ότι δεν μας υποσχέθηκε το τιμόνι. Μας υποσχέθηκε αν δουλέψουμε θα μπορέσουμε να αποκτήσουμε. Και έτσι καταφέραμε να δουλέψουμε και με τον ιδρώτα μας να τα αποκτήσουμε αυτά που αποκτήσαμε. Συνεπώς δεν είναι εύκολο το να πάρεις μια εταιρεία σαν δεύτερη γενιά και να την εξελίξεις. Είναι κάτι δύσκολο, είναι κάτι αρκετά challenge, και όπως είπα και νωρίτερα έχεις να αλλάξεις κουλτούρες, βρίσκεσαι με άλλο κόσμο. Τώρα εσύ αν έχεις κάνει τη δικιά σου επιχείρηση και ξεκίνησες από το μηδέν εσύ δημιουργείς αυτό που θέλεις. Εσύ φέρνεις το κόσμο που χρειάζεσαι. Εσύ λες ότι αυτός θα κάνει αυτό, ο άλλος θα κάνει το άλλο. Εγώ θυμάμαι τα πρώτα χρόνια θεωρητικά είχαμε πάρει τη διοίκηση και εγώ νόμιζα ότι ουσιαστική διοίκηση δεν είχαμε. Υπήρχαν κέντρα αποφάσεων διαφορετικά μέσα. Και σε όλες τις επιχειρήσεις υπάρχουν, δηλαδή όποια επιχείρηση και να πάρεις και σήμερα να βγάλεις τη διοίκηση για κάποιο χρονικό διάστημα θα τρέχει μόνη της. Υπάρχει η αντίδραση. Άρα λοιπόν ήταν ένα δύσκολο κομμάτι και είναι δύσκολο κομμάτι οι οικογενειακές επιχειρήσεις. Υπήρχε η εξαγορά του μεριδίου του θείου μου, μετά η εξαγορά του μεριδίου της ξαδέρφης μου. Υπήρχανε δηλαδή και άλλα κομμάτια τα οποία δεν μπορεί να συνυπάρξουνε, όλη η οικογένεια μαζί Αλλάζουν λίγο οι ισορροπίες. Είναι ένα διαφορετικό challenge και πάρα πολλοί το έχουν μελετήσει, όπως Αντρέα ξέρεις και έχουν πει και περισσότερα από αυτά τα οποία μπορώ να πω εγώ. Μιχάλη το μεγαλύτερο σου επίτευγμα στη δουλειά, κάτι που σε κάνει περήφανο μετά από όλες αυτές τις προκλήσεις που πέρασες και το πλοίο που φαντάζομαι τελικά κατάφερες να το στρίψεις; Το πλοίο που καταφέραμε, να σου το πω έτσι είμαστε όλοι μαζί. Κοίταξε, μία από τις μεγάλες… ένα από τα επιτεύγματα τα οποία θεωρώ που έκανα τελευταία χρόνια ήταν το πώς θα μετατρέψουμε, που βοήθησα στο πώς θα μετατρέψουμε κι εγώ την εταιρεία αυτή σε οργανισμό. Πώς θα φύγουμε από την απλή οικογενειακή επιχείρηση και θα γίνουμε ένας οργανισμός. Έχει κάποιες καλές ιδέες και έφερε πολλή γνώση ο αδερφός μου ο Νίκος. Αλλά μετά είδα και εγώ την ανάγκη και από μικρός έβλεπα την ανάγκη πώς μια οικογενειακή επιχείρηση που σε αναγκάζει να είσαι όλη την ώρα μέσα σε αυτή και με αυτή να ασχολείσαι, πώς μπορεί να τη κάνεις έναν οργανισμό που να μπορείς να χαράζεις στρατηγική και ο οργανισμός να εκτελεί και να προχωρά. Αυτό είναι ένα από τα μεγάλα επιτεύγματα μας και είναι δικό μου το οποίο έφερα εκπαιδευτές μέσα να μας εκπαιδεύσουνε, να μας μάθουνε, σίγουρα και με τη βοήθεια του αδερφού μου, έφερε και αυτός coach να μας εξηγήσει. Χρειάστηκε να διαβάσω, συνεχίζω να διαβάζω, να εκπαιδεύομαι, να κάνω σεμινάρια για να δω πώς μπορούμε κι εμείς να αλλάξουμε το χαρακτήρα, να κάνουμε να γίνουμε… Έλεγα ένα παράδειγμα θα σου πω, Αντρέα, ότι εγώ έμαθα να είμαι στο εργοστάσιο και να παράγω μέσα στο εργοστάσιο και όταν λέγαμε στο πατέρα μου ξέρω εγώ, θέλουμε 30 μέρες άδεια, χαριτολογώντας μας έλεγε θα σας δώσω 60 νύχτες. Συνεπώς η παλαιά γενιά έλεγε, είσαι εκεί πρέπει να δουλεύεις ό,τι και να γίνει. Εγώ έβλεπα λοιπόν την Coca-Cola, ένας από τους πελάτες μας τους μεγάλους, όπου έλεγα, μέσα στην Coca-Cola ο mister, ας το πω πάνω κάτω, Coca-Cola δεν δουλεύει. Κάπου αλλού είναι τα κέντρα αποφάσεων. Πώς αυτό δουλεύει και εμείς δεν μπορούμε να δουλέψουμε; Άρα, από μικρός είχα την… είχα την επιθυμία να μάθω και αναρωτιόμουνα πώς θα μπορέσει να δουλέψει η επιχείρηση χωρίς πραγματικά να χρειάζεται να κάνω day-to-day εργασία, το οποίο όπως βλέπω κιόλας είναι πολύ σημαντικό γιατί απελευθερώνεις τις δυνάμεις των δικών σου ανθρώπων. Το να μην κάνεις εσύ και να κάνουν οι άνθρωποι που δουλεύουν για σένα, νιώθουν αυτοί πιο περήφανοι, νιώθουν αυτοί πιο αυτόνομοι και βοηθάνε πολύ περισσότερο από ό,τι μπορείς τελικά ως ένα σημείο να φέρεις, μπορείς να φέρεις ως ένα σημείο αλλά μετά, δεν μπορείς. Μου θυμίζεις μια φιλοσοφική συζήτηση που κάνουν κάποιοι entrepreneurs υπαρξιακή ίσως, δηλαδή πού θέλω να το φτάσω; Να πουλήσω την εταιρεία να έχουμε κέρδη οτιδήποτε, έτσι, οικονομικό. Τελικά όμως και να την πουλήσεις και να έχεις και πολλά κέρδη, τι θα τα κάνεις; Αυτό που είναι βασικό είναι ο καθένας μας να περνάει χρόνο να κάνει αυτό που αγαπάει, και αυτό μπορείς να το κάνεις και στην εταιρεία σου και σε και αλλού, αλλά… τελικά μια επιχείρηση είναι πολύ δύσκολο να την ξεκινήσεις, πολύ δύσκολο να την στήσεις, πολύ δύσκολο να την φτάσεις σε ένα μέγεθος που μπορούν άλλοι να κάνουνε μεγάλο μέρος της δουλειάς αλλά τελικά αυτό που νομίζω οφείλει κάθε επιχειρηματίας να κρατήσει είναι σε τι πράγματα είναι πάρα πολύ καλός, σε τι πράγματα παθιάζεται και σε αυτά τα πράγματα να ασχοληθεί και τα υπόλοιπα να τα δώσει σε ανθρώπους που είναι πιο ικανοί σε αυτά. Οπότε νομίζω είναι πιο ουσιαστικό, πιο ουσιώδες, το να πεις ότι μετά από κάποια χρόνια θα καταφέρω όχι να πουλήσω την εταιρία ή όχι να βγάλω πολλά λεφτά ή όχι να βγάλω πολλά κέρδη αλλά να καταφέρω να κάνω τα πράγματα που πραγματικά αγαπάω. Ωραίο αυτό που λες. Εσύ τι είναι αυτό που αγαπάς πολύ στη δουλειά σου; Αυτό που αγαπάω πολύ στη δουλειά μου είναι η ανάπτυξη του κόσμου. Αυτό το οποίο με ενδιαφέρει πάρα πολύ και δίνω πολύ χρόνο είναι στην ανάπτυξη των προϊσταμένων, στην ανάπτυξη των εργαζομένων, στην αλλαγή φιλοσοφίας και αλλαγή κουλτούρας. Ενα βασικό πράγμα που μας αρέσει είναι σίγουρα να δώσουμε το πιο φυσικό προϊόν στον τελικό μας καταναλωτή. Δεν δίνεται όμως αυτό αν δεν έχουμε εμείς την δικιά μας την κουλτούρα, αν δεν σεβόμαστε εμείς το φρούτο που θα πάρουμε, αν δεν σεβαστούμε την επεξεργασία που θα το κάνουμε, αν δεν σεβαστούμε το πώς θα το γεμίσουμε στο μπουκάλι για να το πιει ο καταναλωτής. Ο σεβασμός στους ανθρώπους θα δώσει το σεβασμό στις διαδικασίες. Γιατί ο κόσμος θα δουλέψει τις διαδικασίες. Άρα για εμένα είναι πάρα πολύ σημαντικό η ανάπτυξη του κόσμου για να συνειδητοποιήσει την κάθε διαδικασία που υπάρχει, γιατί υπάρχει. Εμένα δεν μου αρέσουν τα απολυταρχικά πράγματα.«Όχι εσύ θα κάνεις αυτό ό,τι και να γίνει.» Θα το πεις στον άλλο, θα το κάνει πέντε φορές, θα βαρεθεί μετά και θα κάνει πέντε λάθη και θα καταστρέψει αυτό που έκανε. Η ουσία είναι να καταλάβει γιατί το κάνει να του δώσεις ένα purpose, να του δώσεις ένα view να δει ότι κάτι γίνεται μεγαλύτερο από αυτό την απλή ενέργεια που έχει να κάνει. Άκουγα κάποτε και μου είχανε περιγράψει, νομίζω πρέπει να το έχεις ακούσει και εσύ Αντρέα, που λέει όταν κάποτε ποιος ήταν, ένας από τους πρόεδρους της Αμερικής έκανε επίσκεψη στη NASA και βρήκε έναν γεράκο να σκουπίζει. Τον ρώτησε, εσύ, λέει, τι κάνεις εδώ πέρα; Και αυτός είπε, εγώ στέλνω, λέει, αστροναύτες στο διάστημα. Άρα όποτε σκούπιζε βοηθούσε στον καλό σκοπό της NASA. Αυτό είναι που με ενδιαφέρει εμένα, να καταλάβουμε γιατί πραγματικά δουλεύουμε. Γιατί θέλουμε… γιατί θέλουμε πραγματικά να είμαστε η πρώτη επιλογή των καταναλωτών μας. Γιατί εμάς αυτό είναι το… το purpose που έχουμε σαν εταιρεία. Για κάποιον λόγο το θέλουμε αυτό. Όλοι μπορούν να βοηθήσουν σ' αυτό. Αν έχεις ένα role model, ένα πρότυπο ηγέτη, πώς μοιάζει αυτός ο ηγέτης; Δεν ξέρω αν έχεις κάποιον συγκεκριμένο, αλλά αν δεν έχεις τι χαρακτηριστικά έχει ο ιδανικός ηγέτης για σένα; Ο ιδανικός ηγέτης για μένα είναι αυτός ο ηγέτης που δημιουργεί ηγέτες. Είναι ο ηγέτης που θα βρει τα καλά χαρακτηριστικά στον κόσμο που ηγείται, θα τα πολλαπλασιάσει και θα βοηθήσει με αυτά να ηγηθούνε και οι παρακάτω στις υπόλοιπες ομάδες. Ο ηγέτης δεν πρέπει να είναι αυτός που θα τραβάει όλο το καράβι μπροστά. Ο ηγέτης είναι αυτός που μπορεί να φτιάξει άλλους ηγέτες, που οι άλλοι ηγέτης θα μπορούν να φτιάξουν και αυτοί και άλλους ηγέτες. Αυτός ο ηγέτης είναι το πρότυπο σε μένα. Ξεκάθαρο. Έχετε αρχές στην εταιρία που αποτυπώνουν αυτές τις σκέψεις; Νομίζω μου είχες αναφέρει για κάποιες όταν μιλήσαμε πριν. Σωστά. Έχουμε τέσσερις αρχές. Πρώτη και βασική αρχή έχουμε το ήθος. Είναι κάτι το οποίο το πήραμε από την οικογένεια, ξεκάθαρα, και το χρησιμοποιούμε σε όλες μας τις είτε εταιρικές είτε προσωπικές στιγμές. Δεύτερο είναι η εμπιστοσύνη. Τρίτο είναι η ομαδική εργασία, και τέταρτη είναι η υπευθυνότητα. Είναι κομμάτια και η εμπιστοσύνη και η υπευθυνότητα της ομαδικής εργασίας. Θεωρούμε και πιστεύουμε ότι η ομαδική εργασία μπορεί να φέρει πολύ καλύτερα αποτελέσματα από τις εργασίες που μπορεί να κάνει ένας μοναχικός λύκος. Και στη σημερινή μας εποχή, Αντρέα, αν δεν μπορούμε να δουλέψουμε ομαδικά δεν καταφέρνουμε να προχωρήσουμε μπροστά. Γιατί όπως λέει, ένας λέει μπορεί να πάει γρήγορα, άλλα πολλοί μπορεί να πάνε μακριά και εμείς θέλουμε να πάμε μακριά. Πώς διαλέγεις κόσμο για την επιχείρησή σου; Θα πάρεις κόσμο ο οποίος πιστεύει σε αυτές τις αξίες ή θα τον πάρεις και θα τον βοηθήσεις να καταλάβει ποιες είναι οι αξίες; Κοίταξε, ο κόσμος ο οποίος έρχεται στην επιχείρηση σίγουρα πρέπει να έχει παρόμοιες αξίες, οι αξίες δεν αλλάζουν, νομίζω το ξέρεις και εσύ αυτό, οι αξίες ή τις έχεις ή δεν τις έχεις. Άρα πάντοτε στον κόσμο που προσλαμβάνουμε ψάχνουμε να βρούμε κόσμο που να ταιριάζει με τις αξίες μας, σίγουρα να ταιριάζει και με τη θέση εργασίας. Κοιτάζουμε όμως για τα skills που έχει πλέον. Δεν πηγαίνουμε να καλύψουμε μια θέση εργασίας. Έχει αλλάξει σίγουρα το μοντέλο πρόσληψης από το 2004 και 3 που ήμασταν μέχρι σήμερα. Αλλά σήμερα πλέον είμαστε πιο ανθρωποκεντρικοί. Κοιτάζουμε τον άνθρωπο, κοιτάζουμε πώς συμπεριφέρεται, τι είναι αυτό που τον κάνει να θέλει να έρθει σε εμάς, στην δικιά μας εταιρεία. Και φυσικά κοιτάζουμε και το κομμάτι των γνώσεων, πώς μπορεί να προσφέρει σ' αυτήν την εταιρεία. Θέλουμε και εμείς να προσφέρουμε, αλλά θέλουμε και αυτός να προσφέρει. Από την συνεχή εξέλιξη που ακούω ότι έχεις βιώσει σαν άνθρωπος, διαβάζοντας, μαθαίνοντας από coaches, από άλλους, από το EO, σου είναι ξεκάθαρο πως αυτή η μάθηση και η εξέλιξη έχει… σε έχει βελτιώσει σαν γονέα, σε έχει αλλάξει σαν γονέα; Κοίταξε, θεωρώ… Εγώ προσωπικά έχω κάνει διαφορετικά βήματα. Δηλαδή το πρώτο το βήμα σαν γονέας το έκανα όταν απέκτησα το παιδί μου και αποφάσισα ότι επειδή τα παιδιά έρχονται χωρίς manual και μ' αρέσει να διαβάζω κάτι, αποφάσισα και βρήκα την ευκαιρία στο Ναύπλιο που βρισκόμουν να παρακολουθήσω μια σχολή γονέων. Ήθελα το παιδί μου να μεγαλώσει με εντελώς διαφορετικά πρότυπα και τρόπο από αυτόν τον οποίον μεγάλωσα εγώ πριν 50 χρόνια. Όλα έχουνε αλλάξει και το κατάλαβα ότι αυτά έχουν αλλάξει και έχει αλλάξει και η συσχέτιση του γονέα προς το παιδί. Έχει αλλάξει η κοινωνία μας, έχουμε ξεφύγει, από τον τελευταίο πόλεμο είμαστε σχεδόν 80 χρόνια, άρα οι καταστάσεις έχουν αλλάξει, ωριμάζουμε σαν κοινωνία. Και έτσι και εγώ ήθελα να μάθω διαφορετικά πώς θα διαχειριστώ το παιδί μου και τι είναι αυτό που θέλει. Άρα ένα κομμάτι σαν γονέας το εξέλιξα μέσα από αυτή τη σχολή γονέων, μέσα από αυτή που διάβασα για το πώς συμπεριφερόμαστε στα παιδιά. Όλα αυτά που έμαθα μου κάνανε πολύ μεγάλη έκπληξη. Δεν είχα ιδέα, μπορώ να σου πω, σε αυτά τα πράγματα τα οποία για πρώτη φορά άκουσα και έμαθα. Γιατί όπως λένε αυτό που έχεις εύκολο είναι αυτό που μεγάλωσες και χρησιμοποιείς κατευθείαν αυτό που έχεις πάρει από το γονέα σου. Σωστά. Και γι’ αυτό στο τέλος γίνεσαι ίδιο πρότυπο με αυτό που μεγάλωσες. Οπότε το κομμάτι το γονεϊκό το δουλέψαμε με αυτόν τον τρόπο. Ενώ το κομμάτι το entrepreneur και το κομμάτι της ηγεσίας το δούλεψα με την εκπαίδευση, με το διάβασμα. Και μπορώ να σου πω ότι εκεί στα 50 μου κάτι μου έκανε ένα κλικ και είπα αρκετά διάβασα τεχνικά βιβλία και επιστημονικά και ανέπτυξα τη γνώση μου σαν τεχνολόγος τροφίμων, σαν επιστήμονας τροφίμων, θέλω να μάθω και κάτι άλλο. Θέλω να μάθω και τους ανθρώπους. Θέλω να μάθω πώς συμπεριφέρομαι. Πώς σκέφτονται. Πώς σκέφτομαι. Ανέκαθεν είχα σκέψεις αυτοβελτίωσης. Πάντοτε μ' άρεσε αυτό. Μ' άρεσε πολύ η δύναμη του μυαλού και μικρός που ήμουνα θεωρούσα ότι το μυαλό έχει πάρα πολλές δυνάμεις και με οποιοδήποτε τρόπο μπορεί να τις αξιοποιήσεις. Οπότε αρχίζοντας και διαβάζοντας και βιβλία αυτοβελτίωσης, κάνοντας και ψυχοθεραπεία, οπότε έμαθα και για μένα κάποια πράγματα, γιατί συμπεριφέρομαι με αυτόν τον τρόπο, γιατί συμπεριφέρομαι με τον άλλον τρόπο, και αυτό με βοήθησε στο leadership style μου στο να είμαι πιο ανοιχτός. Έμαθα πράγματα για το πώς να ακούω, που τα λέγαμε πριν, που ακούμε με τρεις διαφορετικούς τρόπους, ακούμε απλά για να κρίνουμε όπως κάνει ο δικηγόρος, ακούμε απλά για να απαντήσουμε δηλαδή δεν έχουμε ακούσει, και ακούμε για να μάθουμε. Εκεί κατάλαβα τελικά και εγώ πόσες φορές το λάθος που έκανα πριν ξεκινήσει ο άλλος την πρόταση είχα στο μυαλό μου κάτι να πω ή την ώρα που έλεγε έλεγα πώς θα του την πω και δεν καθόμουν να σκεφτώ γιατί τα λέει όλα αυτά, τι είναι αυτά που τον κάνουν να τα λέει όλα αυτά. Οπότε όλα αυτά με έχουν βελτιώσει και νιώθω ότι βελτιώνομαι και θέλω να μάθω. Το EO, και εδώ πέρα θα ήθελα να το πω αυτό, Αντρέα, το ΕΟ μου έμαθε ότι δεν δίνουμε συμβουλές και μου άρεσε πάρα πολύ αυτό. Το EO μου έμαθε ότι μαθαίνουμε από το experience sharing, μου έμαθε και το έφερα κατευθείαν στην ομάδα μου, ότι ξέρεις κάτι, εγώ να πω και όχι εσύ. Με το εγώ να δουλέψουμε ότι εγώ μου συνέβη και αυτό, εγώ έπαθα αυτό, εγώ έκανα αυτό και εσύ ότι θέλεις πάρε. Θέλεις να το πάρεις, το παίρνεις. Και από αυτά που άκουσα και από τα άλλα μέλη έμαθα πράγματα και μου άρεσε πάρα πολύ αυτός ο τρόπος. Κάτι που έμαθα εγώ σαν γονέας, επειδή σε ρώτησα τι τι τι ώσμωση υπάρχει μεταξύ γονεϊκότητας και leadership. Κάτι που έμαθα σαν γονέας παρακολουθώντας το Parent Effectiveness Training, το Εγχειρίδιο Αποτελεσματικού Γονέα, είναι ότι τα παιδιά τελικά πρέπει να τα μεταχειριστούμε σαν ανθρώπους με ανάγκες όπως είμαστε και εμείς άνθρωποι με ανάγκες και όταν γίνουν και teenagers θα έχουν και αξίες δικές τους που μπορεί να ταιριάζουν ή να μην ταιριάζουν με τις δικές μας, αλλά πρέπει να τα μεταχειριστούμε σαν ανθρώπους ίσους με άλλες ανάγκες και αξίες. Αντίστοιχα στην στον χώρο της εργασίας η πεπατημένη είναι ότι τους υπαλλήλους, σαν CEO ας πούμε, σαν μέλος μιας εκτελεστικής ομάδας τους αντιμετωπίζεις σαν εργαζομένους, δηλαδή ότι έχεις την εκτελεστική δύναμη, έχεις το authority και απλά αποφασίζεις τι πρέπει να κάνουν. Και φυσικά η μοντέρνα σχολή, το school of thought της διοίκησης σου λέει ακριβώς το ανάποδο, ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν ανάγκες και όλοι οι άνθρωποι πρέπει να είναι ίσοι και ότι οι άνθρωποι θέλουν όχι να ακούνε τι θέλει να κάνει ο ηγέτης, αλλά θέλουν να εμπνέονται από τον ηγέτη. Και ο Simon Sinek το λέει πολύ ωραία ότι“People want to be inspired, they don’t want to be lead or directed.” Και αντίστοιχο με τα παιδιά, έτσι; Και τα παιδιά δεν θέλουν να έρχεται ο μπαμπάς ή η μαμά και να τους λένε ακριβώς τι θα κάνουν, γιατί φυσικά στα δέκα τους, στα δώδεκα τους, το πολύ στα δεκαπέντε τους θα επαναστατήσουν. Σε αυτό που λες, είναι ένα από τα πρώτα πράγματα που έμαθα, λέει ακριβώς, τα παιδιά πρέπει να μάθουν να αποφασίζουν. Και το καλύτερο πράγμα που μπορείς να κάνεις είναι, εντάξει, για τα παιδιά που δεν ξέρουν, είναι σε πολλά πράγματα να τους δίνεις δύο επιλογές. Και μεταξύ των δύο επιλογών κατά αποφασίζουν. Σωστά. Το καλό σε αυτό είναι ότι δίνεις εσύ τις επιλογές και επίσης το καλό είναι ότι αυτό τελικά έχει αποφασίσει έστω μια από αυτές τις δύο, οπότε έχει νιώσει ότι έχει κάνει τη δικιά του επιλογή. Άρα και από τη μία κατευθύνεις, γιατί θέλεις ξέρω κι εγώ ή θα πας... Ναι. για ύπνο τώρα ή θα πας για ύπνο μετά από δέκα λεπτά. Ας πούμε πάρα πολύ απλό παράδειγμα. Και μπορεί να σου πει «θέλω να πάω τώρα» ή «θέλω να πάω σε δέκα λεπτά». Οπότε ή ό,τι και να κάνει τελικά για ύπνο θα πάει. Απλά δεν έχει καταλάβει ότι… Και το παιδί, από τη στιγμή που το έχει επιλέξει, το κάνει πάρα πολύ εύκολα. Άρα λοιπόν τα παιδιά πράγματι ακούνε. Νομίζω ότι στο κομμάτι της ηγεσίας, ένα από τα πράγματα που εγώ παρατήρησα είναι ότι χρειάζεται να μιλάμε στον κόσμο, όπως το διάβασα κάπου, ως ενήλικας σε ενήλικα. Ενώ τα παιδιά πολλές φορές θέλουν να τους μιλάει ο γονιός σαν γονιός. Δηλαδή να ακούσουν, να μάθουνε. Στον κόσμο μας όμως ο άλλος θέλει να του μιλάς σαν ενήλικα. Έχει κι αυτός την άποψη του, θέλει να την ακούσεις, θέλει να ξέρει τι σκέφτεσαι και δεν μπορείς να του υποδεικνύεις. Δεν είσαι ο γονιός και οι άλλοι είναι τα παιδιά που θα ακούσουνε, ούτε είσαι το παιδί και βάζει ο άλλος… κι ο άλλος το παίζει γονιός για να σου πει. Χρειάζεται να είμαστε ενήλικας προς ενήλικα. Να μπορούμε να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους και όπως αισθανόμαστε και όπως συμπεριφερόμαστε και όχι να κρυβόμαστε πίσω από καταστάσεις παιδικές, γονεϊκές, κάνε αυτό, όχι δεν θα κάνω αυτό, όχι πες μου εσύ τι να κάνω, όχι δεν θα σου πω. Είσαι υπεύθυνος και εσύ τι να κάνεις. Ποια είναι μια αρχή που θα ήθελες να περάσεις τα παιδιά σου, Μιχάλη; Κοίταξε, σίγουρα αυτό που θέλω να περάσω στα παιδιά μου είναι το ήθος. Πιστεύω σε αυτό, πιστεύω ότι είναι σημαντική αρχή. Νομίζω ότι περνάει και μέσα από την οικογένεια. Βλέπουν την οικογένεια και όπως η οικογένεια συμπεριφέρεται, έτσι περνάει και αυτό. Άρα θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό και για την επόμενη τους πορεία. Και για να κλείσουμε το σημερινό επεισόδιο, τι σημαίνει επιτυχία για σένα, ποιο είναι το δικό σου true north; Επιτυχία, επιτυχία για μένα, επιτυχία για μένα, σημαίνει η συνεχόμενη ανάπτυξη. Σημαίνει το να μην σταματήσω να μαθαίνω, το να μην σταματήσω, να μην είμαι σταθερός. Η εξέλιξη, επιτυχία για μένα είναι η εξέλιξη. Όταν εξελισσόμαστε και εγώ όταν εξελίσσομαι, το νιώθω επιτυχία. Όταν εξελίσσεται η επιχείρησή μου, το νιώθω επιτυχία. Όταν εξελίσσονται οι άνθρωποι γύρω μου, το νιώθω επιτυχία. Αυτό είναι η για μένα επιτυχία. Ο πατέρας μου με ρώτησε κάποια στιγμή γιατί πηγαίνω σε ψυχολόγο. Και του λέω… Μου λέει, τι έχεις; Του λέω, ο ψυχολόγος δεν είναι μόνο για όταν πνίγεσαι για να σε βγάλει στην επιφάνεια. Είναι όταν είσαι στην επιφάνεια να σε βοηθήσει να πετάξεις. Αντίστοιχα λοιπόν, το διάβασμα, η ψυχολογική υποστήριξη, το coaching, οποιοδήποτε τρόπο έχει ο καθένας, είναι ο τρόπος, είναι μια πράξη εξέλιξης. Σωστά. Και με αυτά, Μιχάλη Χριστοδούλου, σε ευχαριστούμε πολύ που ήσουν μαζί μας σήμερα. Και μας έδωσες ένα… μια ανθρώπινη πινελιά πίσω από τη δουλειά σου. Και μοιράστηκες μαζί μας την ιστορία σου. Και για όλους όσους μας ακούν, ευχαριστούμε που ήσασταν μαζί μας σήμερα. Μην ξεχάσετε, και για να μην χάσετε κάποια από τα επεισόδια που έρχονται, να πατήσετε το subscribe, γιατί έρχονται πολύ ωραία επεισόδια. Και επίσης, για να μάθετε περισσότερα για το EO Greece, μπορείτε να μπείτε στη σελίδα eogreece.org. Και όπως μου αρέσει να λέω, keep leading. Αντρέα, θέλω και εγώ να ευχαριστήσω, γιατί όπως είχες πει και στην αρχή, μου είχες ζητήσει νωρίτερα, πριν κανένα μισό χρόνο να το κάνουμε αυτό. Και να σε ευχαριστήσω, γιατί με έβγαλες από το comfort zone, με βοήθησε να εξελιχθώ. Και αυτό το νιώθω μια μικρή ακόμα επιτυχία της ζωής μου. Σε ευχαριστώ πάρα πολύ, Αντρέα. Χαρά μου.