Hoe help je kinderen de confrontatie met het verlies aan te gaan #25

Een van de meest natuurlijke dingen is, dat we kinderen willen weghouden bij verdriet en bij pijn. Dat betekent dat als een kind wordt geconfronteerd met een groot verlies dat we het liefst nergens over praten. Het blijkt echter, dat juist daardoor, kinderen zich in de kou voelen staan. We willen dus het kind helpen om die confrontatie aan te gaan. 

Hoe kun je kinderen helpen om het verlies van een ouder, een scheiding, of een andere ingrijpende gebeurtenis te verwerken? In deze aflevering duiken we in de wereld van rouw bij kinderen. Want hoewel volwassenen vaak geneigd zijn kinderen te willen beschermen tegen verdriet, is het juist essentieel om hen te begeleiden in het onder ogen zien van verlies.

🧠 Wat je in deze aflevering leert:

• Waarom we kinderen soms (onbewust) weghouden van de confrontatie met verlies.
• Het belang van erkenning en ruimte voor verdriet bij kinderen.
• Hoe kinderen rouwen op een andere manier dan volwassenen.
• Wat je als ouder, verzorger of professional kunt doen om écht helpend te zijn.
• Praktische tips om kinderen op een veilige manier met verlies in contact te brengen.

🎙️ Voor wie is deze aflevering?

• Ouders in scheiding
• Hulpverleners en therapeuten
• Leerkrachten en pedagogisch medewerkers
• Iedereen die met kinderen werkt of kinderen begeleidt bij verlieservaringen

📌 Belangrijke thema’s in deze aflevering: Rouwverwerking bij kinderen, verlies in het gezin, kinderen helpen bij verdriet, scheiding en kinderen, rouwbegeleiding bij jongeren, hoe praten met kinderen over dood en afscheid, psychologische ondersteuning voor kinderen bij verlies.

📚 Wil je meer weten? Kijk op www.academievoorverlies.nl voor trainingen, artikelen en begeleidingsmogelijkheden rondom rouw en verlies.

Voor meer informatie bezoek de website Leoniekvandermaarel.nl.
Je kunt je ook inschrijven voor webinars of nieuwsbrieven.

Transcript

Vandaag duiken we in één van de moeilijkste onderwerpen waar ouders mee te maken kunnen krijgen Hoe help je kinderen omgaan met grote verliezen? En hoe geef je ze de ruimte om hun emoties te voelen zonder dat we ze weer overvragen of overweldigen? En dit is een onderwerp waar veel mensen mee worstelen. Ouders, maar ook omstanders, leerkrachten en ook regelmatig hulpverlener. Want het is namelijk heel natuurlijk om kinderen te willen beschermen tegen pijn. Maar soms kan die bescherming er juist voor zorgen dat dat, ja, dat we kinderen isoleren, dat ze zich alleen voelen. En in deze aflevering wil ik bespreken hoe je op een open en op een ondersteunende manier met kinderen over verlies kunt praten. Maar ik wil daarbij ook benadrukken dat het ook helemaal oké is als een kind er in het begin niet over wil praten. Dus als je het als het ware verdringt. Het zal niet voor het eerst zijn dat ik een kind vlak na een groot verlies of een overlijden hoor zeggen Nee, zij nee is helemaal niet waar hoor. Nee, papa is niet dood.

Dat is namelijk ook een bescherming. Het is een hele natuurlijke reactie om ja ook voor het kind, om zich te beschermen tegen die overweldigende emoties. We hebben op een of andere manier een natuurlijk instinct om kinderen te beschermen. En laten we daarmee beginnen de neiging ook om kinderen af te leiden van verdriet. Het voelt bijna instinctief om kinderen te willen opvrolijken en weg te houden van de pijn. Denk maar aan jezelf. Wat doe jij als je geconfronteerd wordt met een kind dat huilt? Je wilt toch eigenlijk zo snel mogelijk oplossen? Het is heel naar om een kind verdrietig te zien. Ik heb een voorbeeld uit mijn praktijk. Ik had ooit een. Een meisje van vijf jaar in begeleid. Is echt al een groot aantal jaren geleden. Het meisje had haar vader verloren. De moeder had mij verteld dat het meisje bijna nooit huilde en dat het meisje vooral bezig was met hoe het met haar moeder ging. Dat is ook heel herkenbaar, want kinderen willen hun ouders beschermen en ouders willen weer hun kinderen beschermen. We noemen dat ook wel de wet van de dubbele bescherming.

Daar heb ik het vast wel eens eerder over gehad in een podcast. Maar dit meisje wilde haar moeder niet verdrietig maken en het meisje wilde dus nergens over praten, maar was ook niet verdrietig, ging eigenlijk vrolijk door met haar leventje en daarbij was het vanwege haar leeftijd ook nog best wel ingewikkeld om te beseffen. Ja, vooral het definitieve van het van het dood zijn. Een kind van vijf jaar kan vaak nog niet zo goed begrijpen wat dood zijn inhoudt. Maar moeder maakte zich best wel zorgen en die dacht regelmatig waarom huilt ze niet en is ze wel met het verlies bezig? Snapt ze het wel? Het is vaak een een vraag. Een vraag die ik van ouders krijg. Want heeft ze het wel door? Heeft ze wel verdrietig? Blijft er niks vastzitten? Moet ik? Moet ik niet hulp zoeken? Ze ging op vakantie. Het was rond de kersttijd en er gebeurde toen iets opmerkelijks. Nou ja, misschien is het eigenlijk helemaal niet zo opmerkelijk, want ik hoor dit soort dingen wel vaker. Moeder zat in de keuken te praten met haar schoonzus, want dit was het.

Ze waren op bezoek, moet ik even erbij zeggen. Zwaar op bezoek, op bezoek bij de broer van vader. Dus moeder zat in de keuken met schoonzus te praten en verdrietig te zijn. En ze hoort opeens in de woonkamer waar haar dochtertje dan zat te praten met haar dochtertje, de oom dus, haar zwager. Hoort ze dat haar dochtertje gaat huilen? Maar ze hoort ook meteen haar zwager zeggen Kom Ellen, kom, dan gaan we naar buiten. Dan gaan we naar de huizen kijken en hoe de huizen versierd zijn. Het was rond kersttijd hoe de huizen versierd zijn en we gaan kijken naar alle sneeuwpoppen die er staan. En hij nam het meisje mee naar buiten als ja natuurlijk instinct om haar verdriet weg te halen, om haar weer af te leiden. En moeder dacht alleen maar Oh, laat haar nou toch huilen. Het is zo'n veelvoorkomend voorbeeld van hoe we vaak onbewust, onbewust proberen of en ook onbewust leren aan kinderen om verdriet te vermijden. Dit soort situaties zijn heel herkenbaar. Maar wat gebeurt er als we kinderen constant afleiden als ze het nergens over hebben?

Als we op het moment dat ze maar misschien eventjes over papa willen beginnen, gauw een ander onderwerp aanraken of misschien iets doen als van ja maar goed, daar kunnen we nou niks meer aan doen. Of ja, dat is wel vervelend. Maar goed, je moet ook aan de leuke dingen denken. Of wat we natuurlijk ook regelmatig horen is dat er wordt gezegd Papa zou niet willen dat je verdrietig was, maar wij leren daarmee kinderen dat verdriet iets is waar we niet over praten. Nogmaals, ik heb het citaat er net al. We moeten ook erkennen. Het is ook belangrijk om dat te erkennen dat verdringing ook een eerste verdedigingsmechanisme kan zijn. Kinderen hebben soms echt de tijd nodig om hun emoties te ordenen en kunnen misschien pas later de ruimte vinden om dat verdriet onder ogen te zien om ja daar ook ook mee te dealen, zeg maar. En dan bedoel ik niet met dat grote verlies te dealen, maar wel wat kunnen ze doen als ze zich verdrietig voelen? Het is, het is. Ik hoor heel vaak van kinderen dat ze bang zijn dat als ze gaan huilen, dat het huilen niet meer stopt.

Er bestaat een een idee. Je zou het bijna een misconceptie kunnen noemen dat kinderen altijd vrolijk horen te zijn. En dat idee dat we dat hebben, dat kan problematisch uitwerken, want we in Er zijn gewoon echt situaties dat we ja willen kunnen accepteren dat kinderen ook verdrietig zijn en dat het oké is. En dat we bij dat verdriet kunnen aansluiten en bij wijze van spreken er naast kunnen gaan zitten zonder dat we het proberen weg te poetsen of op te lossen. Want kinderen voelen zich vaak alleen als er niet openlijk over verlies word gesproken. Ze krijgen dan het gevoel dat iedereen doet alsof er niets is gebeurd. Maar dat kan nou juist weer leiden tot een gevoel van isolatie, van van alleen zijn, van ja, ik moet dit kennelijk in m'n uppie oplossen. Of erger nog. Dit is dus hoe wij het doen, want kinderen leren ook van voorbeeldgedrag. En als wij niet met kinderen praten over de grote en moeilijke dingen in het leven, dan leren kinderen dat we dus niet praten over de grote en moeilijke dingen in het leven.

Maar hoe kun je nou zo'n gesprek aangaan? Het begint allereerst met een open en eerlijke houding. En wat bedoel ik daarmee? Wat ik veel van kinderen terug hoor, is dat als volwassenen met hen gaan praten over iets ernstigs, dat ze zielig gaan praten en is één van de meeste grote redenen. Ja, dat zeg ik niet helemaal goed is geen goeie zin als één van de grootste redenen waarom kinderen niet over hun verdriet willen praten omdat ze zeggen dan gaat iedereen zo zielig doen. Ik werk al ruim 25 jaar met kinderen en jongeren en dit is wat ik heel vaak terug hoor. Dan gaan ze zo zielig doen En kinderen voelen zichzelf niet zielig. Ze hebben iets verdrietigs meegemaakt, maar ze voelen zichzelf niet zielig. En dat juist kan ervoor zorgen dat ze niet willen praten over hun emoties of over hun gevoelens en dat ze dat gaan verbergen. Want ja, dan krijg je die zielige toon Oh, is het nou met jou? Gaat het wel een beetje thuis? Ja. De kinderen kunnen daar echt de kriebels van krijgen.

En misschien herken jij dat als volwassenen ook wel, dat als iemand zo tegen jou gaat praten, dat je daar de kriebels van kunt krijgen. Dus met die open en eerlijke houding bedoel ik kijk of je toon normaal kunt houden hé, hoe gaat het nu met jou? Hoe, Hoe verloopt het allemaal voor jou? Stel ook praktische en direkte vragen zoals hoe gaat het nu met jou zo zonder papa thuis? Of wie brengt jouw nu naar naar de voetbal? Want ja, ik weet dat je vroeger met je vader naar de voetbal gaat. Hoe is dat nu opgelost? Hoe gaat dat en hoe vind je dat? Goh, moet je dan veel aan papa denken als je zo langs de lijn staat te kijken? Of valt dat wel mee? Ben je zo met je spel bezig? Want dat is ook iets. Op het moment dat wij een vraag stellen als moet je nog veel aan hem denken en het antwoord van het kind van binnen zou nee zijn. Wat ik vaak hoor van kinderen. Dat ze zich ook schuldig kunnen gaan voelen.

Dus ik denk dat het goed is om naar dagelijkse routines te vragen die verbonden zijn met de overleden. Ik denk dat dat hele praktische dingen zijn waar kinderen ook echt wel op in kunnen gaan. Bijvoorbeeld. Hè wat? Wat vond jouw vader lekker om te eten als je misschien een patatje met ze zit te eten? Of. Of met ze aan het lunchen bent. Of je vraagt hebben jullie papa's auto eigenlijk nog? Want hij reed toch in een Ford Cabrio? Ik noem maar even wat. Het komt zo bij me op. Dus hou het in eerste instantie misschien bij praktische dingen, want over emoties praten voor, zeker voor wat jongere kinderen, is echt heel ingewikkeld. Want hoe ze zich voelen, dat snappen zij nog niet zo goed. En zij leren van hun ouders of van volwassenen om woorden te geven aan dat gevoel. Dus misschien heb je een kind wel die zegt van nou, ik ben heel verdrietig, ik moet heel veel huilen. Dat is natuurlijk prima, maar kinderen kunnen zich ook overvraagd voelen. Als je heel erg.

Als je vraagt van hoe voel jij je dan? Ja, hoe voel ik me dan? Ja, dat weet ik eigenlijk niet. Hoe voel ik me? Ja, ik voel me raar. Ik voel me. Ik weet het niet. En dan komt er toch vaak zoiets uit als Ik mis papa of ik vind het niet eerlijk of ik vind het niet leuk. Voor oudere kinderen kun je natuurlijk wel wat dieper ingaan op hun emoties. En dan kun je echt wel vragen van. Hoe voel jij je nu je vader er niet meer is? Of hoe gaat het met jou thuis nu met je moeder? Want ja, je moeder zal ook best wel heel verdrietig zijn. En we weten dat mag je dan gewoon zeggen. We weten dat als een vader overlijdt of een moeder overlijdt, dat de andere ouder ook vaak heel verdrietig is en ook opeens anders kan gaan doen. We houden ook vaak ons mond omdat we bang zijn voor misschien wat ongemakkelijke reacties. Herstel bijvoorbeeld als jij zou vragen van hoe is het met jou nu jouw vader er niet meer is en je bent bang dat een kind gaat zeggen ja, wat denk je hoe?

Het is? Verschrikkelijk natuurlijk. Ja, nou ja, dan. Als dat zou gebeuren, dan zou je altijd kunnen zeggen ja, je hebt ook helemaal gelijk. Dat is ook echt een stomme vraag. Natuurlijk is het verschrikkelijk voor jou. Kan je er wat meer over vertellen? Wat vertel eens wat? Want wat gaat er dan door je heen? Wanneer heb je daar het meeste last van? Of zijn er speciale dingen die jou extra confronteren? Dus erken ook je gelijk, maar laat je niet bang maken. Uiteindelijk waarderen kinderen meer als je dingen wel zegt dan wanneer je doet alsof er niets gebeurd is. Want dat is wat ik vaak van kinderen terug hoor. Dan zegt ze Nou, iedereen doet alsof er niets gebeurd is en dat is natuurlijk heel erg pijnlijk. En ik hoor ook vaak kinderen zeggen ja, nou ja, voor iedereen draait de wereld gewoon door. Niemand heeft het er meer over. Alsof die nooit bestaan heeft. En dan laten we kinderen in de steek en dan laten we ze alleen. En misschien wel juist omdat ze ook thuis het lastiger vinden om het erover te hebben, omdat ze niet willen dat hun andere ouder verdrietig wordt.

Dus met wie kunnen ze er dan over hebben? Dat wordt heel ingewikkeld met hun vrienden. Ja, hoe ouder ze zijn, hoe beter het gaat. Maar ook daarvan zien we dat de pubermeisjes misschien wel beter hun gevoel kunnen delen dan puberjongens. Want nog altijd is het een beetje zo dat jongens toch leren om stoer te zijn. En waarom ze dat leren, daar ga ik nu niet op in. Dat vind ik ook een te groot onderwerp. Maar we zien dat wel vaak terug en die lossen het op door een extra biertje te pakken of elkaar een klop op de schouder te geven en te zeggen Joh, kom op joh. Maar met wie kun je dan over die moeilijke dingen praten? En het is daarvoor niet voor niets dat gelukkig er steeds meer hulpverleners zijn die ook gespecialiseerd zijn in kinderen en jongeren bij rouw. Hoe dan ook, blijf het onderwerp bespreekbaar maken. Dus als we het hebben over praktische tips, blijf het onderwerp bespreekbaar maken, maar vermijd dingen zoals Ben je er al aan gewend? Ik zei het daarnet al eventjes hè?

Ben je er al aan gewend? Wat moet een kind daar op zeggen? Ja Nee Hoe weet je of die eraan gewend is? Of moet je nog veel aan papa denken? Of moet je nog veel aan papa huilen? Die wordt ook vaak gevraagd hè? Dan zeg ik wel eens tegen kinderen Goh, en wat vraagt oma dan aan? Ja, of ik nog veel papa moet huilen. Ik zeg En jij moet helemaal niet zo veel papa huilen. Kijk dat een kind misschien niet veel om zijn vader huilt. Ik heb het nu natuurlijk allemaal over pappa, maar dat kan ook mamma zijn. Maar het kan ook oma en opa zijn. Of een andere belangrijke. Als een kind daar niet veel over huilt, dan betekent het niet dat het geen verdriet heeft. Het kan gewoon betekenen dat een kind niet goed kan huilen of misschien te veel afleiding heeft. Kinderen leven enorm in het hier en het nu, dus er kunnen allerlei redenen voor zijn. Maar de boodschap die we afgeven als we vragen moet je nog veel huilen?

Zeggen we eigenlijk ja, jij zal vast wel veel moeten huilen. En als het kind dan nee zegt, kan ie zich schuldig voelen. En nogmaals, je kunt dan beter vragen naar op welke momenten denk je vaak aan papa? Of zijn er situaties in huis waardoor je weer extra met papa bezig bent of of momenten in de dag? Zoiets. Maar dus blijf het onderwerp bespreekbaar maken. Want we willen kinderen leren dat ze altijd over hun gevoelens mogen praten en dat jij beschikbaar voor ze bent. En gebruik daarbij dus die rustige, neutrale toon en dit voorkomt dat kinderen het gevoel hebben dat ze zielig zijn. Zoek die praktische ingangen. Die dagelijkse routines of die herinneringen kunnen hele natuurlijke manier zijn om over de overledene te praten. En geef ze ook de ruimte om te huilen of niet te huilen of te rouwen op hun eigen manier. Heel vaak zien we ook dat kinderen dan hun rouw uiten door boosheid of door druk gedrag. Dus kun je niet te snel het gedrag af. Maar probeer ook te onderzoeken wat zit eronder?

Het belangrijkste wat je kunt doen is kinderen leren dat verdriet er mag zijn, op welke manier dan ook. En nogmaals, hoe ze het dan ook uiten. En door open te praten over verlies, geef je hen ook de kans om hun emoties te verwerken en zich gesteund te voelen. Het moet niet, ze moeten er niet over praten. Maar doordat jij het doet, leren kinderen dat het dus wel kan. En tegelijkertijd is het dus ook belangrijk om de behoeften van een kind te respecteren. Om soms even niet met het verlies bezig te zijn. Maar dat merk je dan wel aan ze. Hoe ze dat zeggen? Het is altijd een balans tussen ruimte geven en beschikbaar zijn. Wanneer ze wel willen praten en ook je terugtrekken en zeggen oké, nou, nu even niet. Maar dat betekent dus niet dat ze volgende week er niet over willen praten. Dus probeer altijd of het kan, of het mag, of ze het oké vinden. En bij het ene kind duurt dat misschien wat langer voordat ze zeggen ja, nou, ik wil er wel wat over vertellen dan bij het andere kind.

Maar één van de mooiste dingen misschien wel om te zeggen is van hé, wat er ook is, ik ben er voor je en kom gerust naar me toe als er wat is. En dan is het natuurlijk ook belangrijk dat als het kind naar je toe komt, dat je er ook voor het kind bent. Nou ik hoop dat je hier wat mee kan en zo niet, mail me gerust met je vragen, ik geef er graag antwoord op. Tot de volgende keer!