Hoe ga je om met schuldgevoel bij kinderen #31

Kinderen kunnen het gevoel hebben dat ze een aandeel hebben in hetgeen is gebeurd. Ofwel omdat het gaat over de dood van een dierbare, ofwel om scheiding, of een ander soort verlies. Hoe ga je daarmee om?

Schuldgevoel bij kinderen na verlies: waarom luisteren belangrijker is dan wegwuiven

Kinderen die een ouder, broertje, zusje of ander belangrijk persoon verliezen, kunnen zich schuldig gaan voelen. Ze denken soms dat het hun schuld is dat de ander is overleden – bijvoorbeeld omdat ze boos waren, iets hebben gewenst, of een ruzie hadden vlak voor het overlijden.

Als volwassene wil je dit gevoel natuurlijk meteen wegnemen. Maar in deze aflevering legt Leoniek van der Maarel uit waarom wegwuiven vaak averechts werkt, en waarom het veel belangrijker is om eerst te luisteren.

👉 Je hoort:

·       Waarom kinderen schuldgevoelens ontwikkelen bij verlies.

·       Wat er misgaat als je hun gevoel te snel corrigeert.

·       Hoe je met eenvoudige vragen en erkenning ruimte geeft voor hun verhaal.

·       Praktische tips om gesprekken met kinderen hierover te voeren.

·       Wanneer het tijd is om professionele hulp in te schakelen.

Schuldgevoel bij kinderen is zwaarder en vaker aanwezig dan we denken. Door echt te luisteren, hun logica te erkennen en hen stap voor stap uitleg te geven, help je ze om dit los te laten.

🎧 Beluister nu deze aflevering en ontdek hoe je kinderen kunt steunen als ze worstelen met schuldgevoelens na verlies.

Voor meer informatie bezoek de website Leoniekvandermaarel.nl.
Je kunt je ook inschrijven voor webinars of nieuwsbrieven.

Transcript

#31 Hoe ga je om met schuldgevoel bij kinderen

Schuldgevoel bij kinderen na verlies: waarom luisteren belangrijker is dan wegwuiven**

Hallo, ik ben Leoniek van der Maarel. Vandaag wil ik het met je hebben over iets wat ik regelmatig tegenkom in mijn werk met families die een verlies hebben meegemaakt. Het gaat over schuldgevoel bij kinderen. En dan bedoel ik niet het schuldgevoel dat ontstaat als ze stiekem snoep hebben gepakt uit de kast. Nee, ik heb het over dat diepe, knagende gevoel dat kinderen kunnen hebben na het overlijden van een ouder, broertje, zusje of een andere dierbare.

Wat ik zie is dat volwassenen vaak heel snel zijn met het wegwuiven van dit schuldgevoel. "Jij kunt er niets aan doen," zeggen we dan. Of: "Dat is onzin, daar moet je niet zo over denken." Begrijpelijk natuurlijk, want we willen kinderen beschermen tegen pijn. Maar wat ik je vandaag wil meegeven, is dat dit wegwuiven juist contraproductief kan zijn.

**Waarom kinderen schuldgevoelens ontwikkelen**

Laat me eerst uitleggen waarom kinderen überhaupt schuldgevoelens ontwikkelen na een overlijden. Kinderen hebben een heel andere manier van denken dan volwassenen. Ze leven in een wereld waar zij zichzelf vaak centraal zien staan. Dat is niet egoïstisch, dat is ontwikkelingspsychologie. Hun brein is nog bezig met het begrijpen van oorzaak en gevolg.

Als er iets ergs gebeurt, gaan ze automatisch zoeken naar een verklaring. En omdat zij zichzelf zo centraal zien in hun wereldje, komen ze al snel uit bij: "Het moet door mij komen." Ze maken kronkels in hun hoofd die voor ons als volwassenen misschien vreemd lijken, maar voor hen volkomen logisch zijn.

Een kind kan denken: "Ik heb papa boos gemaakt vlak voor hij doodging, dus het is mijn schuld." Of: "Ik heb gewenst dat mama wegging toen ze me naar bed stuurde, en nu is ze echt weg." Deze gedachten kunnen maandenlang, soms jarenlang door hun hoofd spoken zonder dat ze erover durven te praten.

**Het gevaar van wegwuiven**

Wat gebeurt er als we dit schuldgevoel direct wegwuiven? We bedoelen het goed, maar we geven eigenlijk een dubbele boodschap. We zeggen: "Je gevoel klopt niet," terwijl dat gevoel voor het kind heel echt en heel zwaar is. Het kind leert dan dat deze gevoelens niet welkom zijn, niet gehoord worden. En wat doen kinderen dan? Ze stoppen ermee om erover te praten, maar de gevoelens verdwijnen niet.

Sterker nog, ze kunnen ondergronds gaan groeien. Het kind gaat zich niet alleen schuldig voelen over het overlijden, maar ook nog eens schuldig over het hebben van schuldgevoelens. Een dubbele last dus.

**Een andere aanpak: eerst luisteren, dan uitleggen**

Wat ik je wil aanraden is een andere aanpak. Een aanpak die begint met erkenning en nieuwsgierigheid in plaats van direct corrigeren.

Stel, een kind vertelt je: "Ik denk dat ik papa dood heb gewenst." In plaats van meteen te zeggen "Dat is niet zo," kun je zeggen: "Goh, dat lijkt me moeilijk om daarmee te zitten. Vertel daar eens over?"

Met die ene zin doe je een paar heel belangrijke dingen. Je erkent dat het gevoel er is. Je laat merken dat je begrijpt dat het zwaar is. En je nodigt het kind uit om meer te vertellen. Je geeft ruimte.

Luister dan in alle rust naar wat het kind te vertellen heeft. Stel door waar nodig. "Wanneer heb je dat gewenst?" "Hoe voelde dat toen?" "Wat ging er door je hoofd toen papa toen ziek werd?" Laat het kind het hele verhaal vertellen. Laat het kind voelen dat jij echt wilt begrijpen hoe het in elkaar zit.

**De kracht van gehoord worden**

Wat er gebeurt als een kind zich echt gehoord voelt, is dat de spanning al begint af te nemen. Het geheim is eruit. De gedachte die zo zwaar was om alleen mee te dragen, is gedeeld. Dat is al helend op zich.

Pas nadat het kind zich volledig gehoord heeft gevoeld, kun je beginnen met het voorzichtig uitleggen waarom het kind geen schuld heeft. En dan niet op een betuttelende manier, maar op een manier die aansluit bij hun manier van denken.

Bij het voorbeeld van het doodwensen kun je zeggen: "Weet je, als wensen echt zouden uitkomen, dan zou je papa nu vast weer levend wensen. En dan zou hij er weer zijn. Maar wensen kunnen niet echt dingen laten gebeuren. Papa is ziek geworden door de ziekte in zijn lichaam, niet door jouw wensen."

**Praktische tips voor het gesprek**

Laat me je een paar praktische handvatten geven voor als je zo'n gesprek aangaat.

Ten eerste: kies het juiste moment. Dit is niet iets voor even tussendoor. Zorg dat je tijd hebt, dat je niet gestoord wordt. Kinderen voelen heel goed aan of je er echt bent of dat je eigenlijk met je hoofd ergens anders zit.

Ten tweede: ga op hun niveau zitten. Letterlijk. Als een kind zit, ga jij ook zitten. Oogcontact op gelijke hoogte voelt veiliger.

Ten derde: gebruik hun woorden. Als een kind zegt "doodgemaakt" in plaats van "overleden," gebruik dan ook "doodgemaakt." Ga niet meteen corrigeren naar 'mooiere' woorden. Hun woorden zijn hun waarheid.

Ten vierde: erken hun logica. Zeg bijvoorbeeld: "Ik begrijp dat je dat zo hebt gedacht. Voor jou voelde het alsof..." Daarmee laat je zien dat hun gevoel serieus genomen wordt, ook al klopt de conclusie niet.

**Wanneer professionele hulp nodig is**

Soms merk je dat een kind vasthoudt aan schuldgevoelens, ondanks je gesprekken. Of je merkt dat het kind steeds somberder wordt, zich terugtrekt, niet meer speelt zoals vroeger. Dan kan het zijn dat professionele hulp nodig is.

Daar hoef je je niet voor te schamen. Soms hebben kinderen meer nodig dan wat wij als ouders, familie of vrienden kunnen bieden. Een kindertherapeut die gespecialiseerd is in rouw kan helpen om die vastgelopen gevoelens weer in beweging te krijgen.

**De lange termijn**

Wat ik ook belangrijk vind om te benoemen: dit proces gaat niet over één gesprek. Kinderen komen vaak meerdere keren terug op hetzelfde onderwerp. Dat is normaal. Hun brein is bezig met het verwerken van informatie, en dat gaat in laagjes.

Misschien vraagt een kind volgende week opnieuw: "Maar weet je zeker dat ik papa niet dood heb gewenst?" Dan ga je niet gefrustreerd reageren met "Dat hebben we toch al besproken?" Nee, dan erken je weer: "Je denkt er nog steeds over na. Dat begrijp ik. Zullen we er nog een keer over praten?"

**Vertrouwen opbouwen**

Door zo met kinderen om te gaan, bouw je vertrouwen op. Je laat zien dat alle gevoelens welkom zijn, dat er geen 'foute' gedachten bestaan. Dat maakt dat kinderen ook in de toekomst naar je toe durven komen met moeilijke vragen of gevoelens.

En dat is zo waardevol. Want rouw is geen sprint, het is een marathon. Er zullen nog momenten komen - bij verjaardagen, bij Kerst, bij belangrijke mijlpalen - dat het verlies weer pijn doet. Als een kind heeft geleerd dat het veilig is om daarover te praten, dan heeft het een enorme voorsprong.

**Jouw eigen gevoelens**

Tot slot wil ik nog iets zeggen over jouw eigen gevoelens als volwassene. Het kan heel confronterend zijn om te horen dat een kind zich schuldig voelt. Misschien voel je je machteloos, verdrietig, of zelfs een beetje boos dat een kind zoiets moet meemaken.

Die gevoelens zijn er. En die mogen er zijn. Maar probeer ze niet op het kind te projecteren. Een kind heeft al genoeg aan zijn eigen gevoelens. Het heeft een volwassene nodig die kalm en stabiel is, die ruimte kan bieden zonder zelf overspoeld te raken.

Als je merkt dat jij zelf heel erg geraakt wordt door wat het kind vertelt, zoek dan ook voor jezelf hulp. Dat is niet zwak, dat is verstandig. Jij kunt alleen goed voor een ander zorgen als je ook goed voor jezelf zorgt.

**Afsluiting**

Schuldgevoel bij kinderen na verlies is iets wat veel vaker voorkomt dan we denken. Kinderen praten er vaak niet over, omdat ze bang zijn voor de reactie van volwassenen. Door ruimte te maken voor hun verhaal, door echt te luisteren voordat we uitleggen, kunnen we ze helpen om van die zware last af te komen.

Het is niet makkelijk, deze gesprekken. Maar ze zijn zo belangrijk. Kinderen verdienen het om gehoord te worden, om begrepen te worden, en om te leren dat ze niet verantwoordelijk zijn voor dingen die buiten hun macht lagen.

Ik hoop dat deze podcast je heeft geholpen om anders naar schuldgevoel bij kinderen te kijken. En onthoud: je hoeft het niet perfect te doen. Het gaat erom dat je het probeert, dat je er bent, en dat je laat zien dat alle gevoelens welkom zijn.

Tot de volgende keer.