اپیزود ویژه-روان‌ شناسی فرگشتی: ریشه باورهای بی اساس و‌ معنای زندگی با فرهاد ارکانی

در این اپیزود از پادکست هشیوار با آقای فرهاد ارکانی، مترجم، پادکستر و مروج علم، گفت‌وگویی عمیق درباره‌ی ریشه‌های تکاملی باورهای انسانی داریم؛ این‌که چرا مغز انسان، با وجود پیشرفت خیره‌کننده‌ی علم و فناوری، همچنان مستعد خرافات، خطاهای شناختی و شبه‌علم باقی مانده است. محور اصلی این گفتگو واکاوی این واقعیت است که مغز ما نه برای کشف حقیقت، بلکه برای بقا و تکثیر در محیط‌های اجدادی تکامل یافته است.

در بخش نخست، به فعالیت‌های ترویجی فرهاد ارکانی پرداخته می‌شود؛ از کانال «خوانش کتاب برای انسان خردمند» که به معرفی و صوتی‌سازی آثار مهم علمی و تکاملی می‌پردازد، تا پادکست «بنفش» که با هدف نقد شبه‌علم، خرافات و ترویج تفکر سنجشگرانه تولید می‌شود. این فعالیت‌ها تلاشی هستند برای پر کردن خلأ آموزش تفکر انتقادی در جامعه‌ی فارسی‌زبان.

در ادامه، مفهوم «مغز غارنشین در دنیای مدرن» بررسی می‌شود. مغزی که طی میلیون‌ها سال برای زندگی شکارگر-گردآورنده تنظیم شده، امروز با جهانی پیچیده، پر از داده، رسانه و عدم قطعیت روبه‌روست. سیستم پاداش‌دهی مغز با دوپامین، ما را به الگویابی تشویق می‌کند؛ سازوکاری که زمانی برای یافتن غذا و اجتناب از خطر حیاتی بود، اما امروز می‌تواند ما را به دیدن ارتباط‌های کاذب، توهم معنا و باور به خرافات سوق دهد.

بخش مهمی از گفتگو به ریشه‌های تکاملی خرافات اختصاص دارد؛ از «مثبت‌های کاذب» و هزینه‌ی نامتقارن خطا در انسان اولیه گرفته تا نیاز روان‌شناختی مغز به کاهش ابهام و ایجاد حس کنترل. با ارجاع به مدل تفکر سریع و کند دنیل کانمن، توضیح داده می‌شود که چرا سیستم ۱ مغز اغلب دست بالا را دارد و چرا تفکر منطقی و سنجشگرانه نیازمند انرژی، تمرین و آموزش است.

در بخش شبه‌علم، نشان داده می‌شود که خرافات در دنیای مدرن نه‌تنها از بین نرفته‌اند، بلکه با ظاهری علمی‌تر بازتولید شده‌اند؛ از انرژی‌درمانی و قانون جذب تا عرفان‌های شبه‌کوانتومی. نقش فشار اجتماعی، اثر همرنگی با جماعت، الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی و اقتصاد توجه در گسترش این باورها به‌طور انتقادی بررسی می‌شود.

در نهایت، گفتگو به پرسش‌های بنیادین‌تری درباره‌ی معنا، اخلاق و آینده‌ی انسان می‌رسد. برخلاف تصور رایج، نگاه علمی و نچرالیستی نه‌تنها معنای زندگی را تهی نمی‌کند، بلکه با نشان دادن پیوند ما با تاریخ کیهانی، فرگشت و شانس، احساسی عمیق از شگفتی و ارزشمندی زندگی ایجاد می‌کند. همچنین درباره‌ی ریشه‌های تکاملی قبیله‌گرایی و نژادپرستی صحبت می‌شود و این نکته برجسته می‌گردد که «طبیعی بودن» یک گرایش، هرگز به معنای اخلاقی بودن آن نیست. خبر امیدوارکننده این است که با اتکا به پلاستیسیته‌ی مغز، آموزش تفکر انتقادی و مواجهه با تنوع انسانی، می‌توان بر بسیاری از غرایز بدوی غلبه کرد و انسانی‌تر زیست.

## لینک‌های اشاره شده در گفتگو:

 - کانال تلگرامی خوانش کتاب برای انسان خردمند
​⁠ https://t.me/homosapiensfa
 - پادکست  «خوانش کتاب برای انسان خردمند»
https://pod.link/1523202834
 - پادکست «بنفش
https://pod.link/1813157313

 - لینک به سایت ویرگول:
https://virgool.io/@farhadarkani

لینک خرید کتاب «هفت و نیم درس درباره مغز»:
https://taaghche.com/book/102800