Weg van jezelf

“Ga zo snel mogelijk naar je eerste burn-out”, met Paul Smit

• Reinoud Prins & Tom Kienhuis • Season 1 • Episode 2

Share episode

Waarom doe ik wat ik doe? Waarom heb ik deze gedachten? Wat doet mijn brein me eigenlijk aan? Paul Smit, filosoof, neurowetenschapper én cabaretier, verbindt wetenschap en spiritualiteit in dit gesprek waarin hij onder andere pleit voor het zo snel mogelijk krijgen van je eerste burn-out. 

Hij legt uit hoe het brein met onder andere dopamine, oxytocine en serotonine werkt en maakt de connectie met non-dualiteit. 

Zijn overtuiging dat alles gebeurt, zoals het moet gebeuren. Ook levensveranderende gebeurtenissen zoals een burn-out, een echtscheiding of zelfs een overlijden.

Een gesprek dat niet alleen praktisch ingaat op de grootste uitdaging van onze samenleving, de dopamineverslaving, maar ook doorspekt is met non-dualiteit en verlichting. En de manier waarop de illusie van controle mensen vastzet. 

Loslaten, is Pauls advies, en dat mag stapje voor stapje. 

Deze aflevering laat je begrijpen waarom je brein ervoor zorgt dat je doet wat je doet, en is misschien wel jouw (zestiende?) zetje naar de volgende stap om dichter bij jezelf komen.

Mooie inzichten van Paul

  • Mensen hebben de illusie van controle, en dat is wat ze vastzet
  • Alles gebeurt zoals het zou moeten gebeuren: non-dualiteit is een principe dat je vrijheid geeft
  • Het onbewuste brein neemt jouw beslissingen al en pas daarna verzint jouw bewuste brein een prachtig verhaal over waarom je die beslissing nam, dat ene product kocht of die actie uitvoerde

Paul Smit

Filosoof en cabaretier Paul Smit combineert humor en inhoud en haakt in op thema’s als samenwerking, innovatie, beïnvloeding, verandering & werkgeluk.

Paul Smit studeerde af op ‘de evolutie van het menselijk bewustzijn’ en schreef 14 boeken over filosofie, psychologie en neurowetenschap. Hij werkt samen met neurowetenschapper Ayca Szapora bij het ondersteunen van hersenonderzoek aan de Universiteit Leiden en Dresden.

Weg van jezelf is een podcast geproduceerd door Reinoud Prins en Tom Kienhuis, oprichters van Liberi Coaching, in samenwerking met Zorg van de Zaak (opname), Revolte Studio (beelddesign en muziek) en Noisy Media (podcastmanagement).

Hoe jouw brein werkt, dat is inderdaad, krijg je een shotje dopamine en je voelt je even heel goed. Maar het is niet dat een jongen die tien potjes Fortnite op een rij wint denkt... ...Nu ben ik goed genoeg en ik ga lekker kruiden thee drinken. Nee, die wil ze 11e potje winnen. En een bedrijf wat 5 miljoen maakt, denkt niet... ...Het is goed zoals dit, nee we moeten nu naar de 6 miljoen. Dus de mens maakt zichzelf knettergek op die manier. Uit ons onderzoek blijkt dus dat brainstormen de slechtst mogelijke manier is om creatief te zijn. Je moet eerst je brein voeden met alle inspiratie. Dus luister naar podcasts, lees boeken, overleg met mensen. En laat daarna je brein met rust. En dan krijg je het gewoon cadeau. Welkom bij de tweede aflevering van de Weg van Jezelf podcast. De podcast over je eigen weg vinden en wat anderen daarvan kunnen leren. Mijn naam is Reinoud Prins en naast mij zit mijn gast Paul Smits. En dat is wel iemand met wie ik wel drie podcasts zou kunnen vullen. Hij studeerde af op de evolutie van het menselijk bewustzijn, schreef 13, hij gaf me net zijn 14e boek over nondualiteit en neurowetenschap en heeft... Inmiddels meer dan 3000 keer opgetreden. Paul, dankjewel dat je er bent. Gezellig. Ja, laten we er gelijk induiken. Weg van jezelf. En dan duiken we gelijk de diepte in. Is er ooit een moment geweest dat je weg van jezelf was in een manier dat je eigenlijk geen contact maakt met iets wat wel wezenlijk van jou was en dat je daardoor eigenlijk jezelf tekort deed. Nou, ik denk dat veel mensen dat wel hebben vanuit hun jeugd, dat je ouders, hoe goed ze het ook bedoelen, je altijd wel een bepaalde kant op duwen, of Niet alleen je ouders, maar ook het subcultuurtje waarin je zit. Je vrienden, et cetera. Dan zie je dat veel mensen toch iets gaan doen wat niet helemaal bij hen past. Dat heb ik uiteraard ook wel gedaan. Mijn moeder was heel angstig opgevoed. Dus ze zei altijd, neem maar een fulltime baan jongen, dan heb je zekerheid. Ik was natuurlijk zo'n losgeslagen figuur. Ik heb het één keer van mijn moeder gedaan. Ik heb het twee dagen en een uur volgehouden. En toen heb ik ontslag genomen. Toen ben ik naar de kamerverkoopman gelopen. Ik dacht, ik begin mijn eigen bedrijf. Dit gaan we niet doen. Dat geldt voor veel mensen. Dat je je toch laat meeslepen met de sociale druk. En dan later vaak, als je even in een crisis komt of een burn-out krijgt, dan ga je nadenken van... ...Is dit wel wat ik wil? En Dan zie je dat mensen wat andere keuzes maken. Dus eigenlijk zeg je, we komen hier als onszelf, dan moeten we onszelf kwijtraken vanwege al die anderen en dan moeten we onszelf weer terugvinden, hopelijk zo snel mogelijk. Nou ja, ook dat zal gaan zoals het gaat. En dan is er daarna nog een stap, want wie is die zelf dan? En dan komen we op het don dualen. Dus er zijn nog wel wat laagjes af te pellen. Maar je hebt natuurlijk nog wel wat dingen gedaan voordat je bent gaan doen wat je vandaag de dag doet. Ja, ik heb heel veel omzwermingen gemaakt als het ware. Dus ik heb netjes eerst gestudeerd en toen ben ik bij de luchtmobiele brigade gegaan, twee jaar. Rode Berette? Rode Berette ja. En toen ging ik weer studeren daarna en toen werd ik festivalmanager. Toen kreeg ik nog een IT-bedrijf. Toen raakte ik bevriend met Guido Weijers. Toen dacht ik, cabaret is leuk. Toen ging ik dat doen en toen kwam ik per ongeluk in het bedrijfsleven terecht. Toen kocht ik voor het eerst van mijn leven een pak. Toen ging ik daar grapjes maken en dat doe ik nog steeds. Goed dat je hem vandaag ook aangetrokken hebt. Nou, redelijk. Het valt mij vandaag. En die omzwervingen, ben je er nu of komen er nog meer carrièreswitches aan? Je weet het nooit, alleen wat ik wel merk is dat wat ik nu doe het beste bij mij past. Dus Ik hou heel erg van comedy, maar ik hou ook van menselijk gedrag en neurowetenschap. En de niece die ik eigenlijk per ongeluk heb gevonden is dat ik dat kan combineren. Dus wat ik nu doe vind ik al 17 jaar inmiddels echt het leukst. Dus als het gaat, heb je je eigen weg gevonden, zeg maar, dan is dit het zeker wel. En in die weg van jezelf, want je zegt eigenlijk moet je eerst jezelf verliezen want je had een overbezorgde moeder wellicht heeft dat ook nog geholpen in de banen die eerst had die dan toch niet passen Misschien moet je ook eerst iets doen om te merken dat iets niet past. Hoe merk je dat, dat je weer wat anders moet gaan doen? Nou, ik was daar zelf wel redelijk vroeg achter, hè. Dus na twee dagen en een uur dacht ik, dit gaan we niet doen. Maar ja, ik ken ook mensen die bijvoorbeeld de eerste tandarts worden, al die studies doen en dan denken van oh nee, dit is toch niet wat bij me past. En het punt is wel, we hebben natuurlijk allemaal een unieke programmering. Deels genetisch, deels geconditioneerd. En de kunst is om iets te vinden wat aansluit bij jouw karaktertypering, bij jouw interesses. En dan merk je dat je vanuit passie gaat handelen. En veel mensen zitten ook helaas te handelen vanuit urgentie. Ik ken mensen, in het bedrijfsleven kom ik die ook tegen, die doen al zoveel jaren hetzelfde. Maar die hebben een hypotheek en die hebben een gezin, dus het moet. Maar als het nu echt gaat van hebben ze nou echt lol in wat ze dagelijks doen, dan valt dat wel mee, zeg maar. Dus ja. Maar ja, tegelijkertijd, als je een rode beret mag dragen, dan heb je daar energie, moeite en liefde in gestoken. Als je een eigen IT-bedrijf begint, als je festivalmanager bent, dat zijn allemaal dingen. Dan bouw je ook wat op en dan moet je toch weer een keuze maken om iets anders te gaan doen. En heel wat anders eigenlijk elke keer. Ja en dat is voor veel mensen, ik hoor ook mensen die bijvoorbeeld een heel hoge positie hebben, die mij als de camera uitstaat zeggen van ik zit gewoon aan de gouden ketting dus ik krijg een half miljoen per jaar vind er niks aan je moet iedere dag weer die schijn ophouden en het masker opzetten om mijn werk te doen Maar dan kijken ze toch wel met enige jaloezie naar wat ik doe. Van je hebt echt iets gevonden waar je echt lol in hebt. En dat geldt toch wel voor aardig wat mensen. En nu is het ook makkelijker. Kijk, ik was nog jong en dan heb je nog geen hypotheek en nog geen gezin. Dus ik kon heel makkelijk gewoon mijn ene carrière weggooien en de andere starten. Dus ik zeg tegen mijn zoon ook ga lekker tot je 30 bent ga spelen en de wereld verkennen. En dan kom je vanzelf wel op iets. Maar ik snap ook dat als iemand mijn leeftijd heeft en een gezin en een zware hypotheek, dat je niet zo makkelijk het roer omgooit. Nee, nee. En er zijn natuurlijk ook mensen die zich daar niet bewust van zijn, die niet na twee dagen en een uur merken van oh, maar ik ben nu echt de weg van een ander ingeslagen, in plaats van mijn eigen weg. Hoe kunnen die mensen dat merken? Uiteindelijk, je lichaam liegt niet. Dus jouw ratio, je neokortex kan jou cognitief van alles wijsmaken en het voor je recht praten. Maar je lichaam gaat allerlei signalen geven. Dus je krijgt klachten of je voelt een soort onrust of stress. Of je voelt je motivatie wegzakken. En vaak is het zo dat mensen pas veranderen vanuit urgentie. Dus als je lichaam jou echt even stillegt, zoals bij een burn-out bijvoorbeeld. Ja, dat zijn voor mensen vaak echt kant-op-punten. Dus ik zeg altijd, ga zo snel mogelijk naar je eerste burnout. Dan ga je daarna echt nadenken van, oh wat past er bij mij. Ja, want ik had me natuurlijk eventjes ingelezen in jou en ook even wat eerdere podcasts. Je hebt er al eens eerder een podcast gedaan beluisterd En daarin vertelde je dat je zelf eigenlijk nooit de burnout hebt gehad, maar dat je er wel heel dichtbij zat. Ja, maar dat komt, ik ben echt een dopaminegeval. Dus ik heb echt een overdosis dopamine, waardoor ik altijd maar bezig ben. En dat is ook omdat ik daar heel veel passie voor voel. Dus dan ben je met verschillende bedrijfjes bezig en je bent aan het groeien. Maar mijn issue is, ik pieker nooit. Dus dat remt mij niet. Maar soms heb ik zoveel uren gewerkt, dan gaat echt mijn lichaam even pruttelen van, misschien moet je eens even wat anders doen. Dus het is geen burn-out omdat ik iets doe wat ik niet leuk vind, maar het is meer ik ga te lang door. Ik hoorde je zeggen in het interview dat je het vaatwasser uitpakken nog te veel moeite vond, dus wat dat betreft was de energie wel redelijk. Ja nee op een gegeven moment ja dat klopt dan dat hoor ik bij veel mensen dan is zeg maar de afstandsbediening pakken al te veel. Ja. Daar heb ik denk ik twee keer redelijk dicht tegen aangezeten en ik herken op het moment dat het gebeurt en dan ga ik lekker wandelen in de natuur en chillen en dan is het binnen twee dagen over. Maar ik snap als mensen daar dus op dat punt zitten en dan nog eens eventjes een half jaar of een jaar doorhalen, dat je dan twee jaar op de bank zit, zeg maar. Wat ik je ook in dat interview hoorde zeggen is dat het mij hielp om dingen niet meer te gaan doen. Dus andere mensen in te huren en dan maar even wat minder inkomsten. Maar hier heb je bepaalde taken voor mij zodat ik weer kan gerichten op wat voor mij wel energie geeft. Dat is wel iets wat ik toen anders ben gaan doen. Dus ik ben met mijn compagnon samen, kijken wij heel goed wie wat doet. En wij proberen heel lean te werken, dat er nul ruis is. En dat heeft ons allebei geholpen, want wij doen best wel veel, denk ik, per week. Maar als je het heel goed organiseert en de ruis eruit haalt, dan kan je heel veel. Want bij bedrijven zie ik ook, die willen allemaal efficiënter, et cetera, en willen allemaal dan weer gaan veranderen. Maar het probleem zit hem vaak in de ruis. En de ruis in communicatie, de ruis in wie neemt welke verantwoordelijkheden. Dus daar zit bij bedrijven heel veel modder zeg maar waar ze er heen moeten vroeten voordat er eindelijk iets gebeurt. En wij proberen dat echt zo smooth mogelijk te maken. En dat scheelt echt veel energie. Neem de tijd om te ontdekken waar energie lekt. Vaak als je bootje spreekwoordelijk vol loopt met water, dan beginnen mensen te hozen en water uit je bootje te scheppen. En dan ben je daar zo druk mee bezig dat je eigenlijk niet stilstaat bij waar je energie lekt. Dus waar zit nou het lek? Dus de tip is, neem de tijd om even stil te staan en na te gaan... ...Waar is nou de oorsprong van het energielek? En nu hoor je zeggen, je kunt het best in dit leven maar zo snel mogelijk is de burn-out. Wat dat betreft, Libri werkt natuurlijk voor een boel mensen die mentale klachten hebben waaronder de burn-out natuurlijk een prominent is. Die zitten nu te kijken naar de vaatwasser en hebben daar geen energie voor en die zeggen wat zegt Paul Smit nou had ik dit zo snel mogelijk moeten krijgen hoezo? Nou ja ik bedoel het natuurlijk enigszins als geintje maar wat je wel ziet is dat ons brein vanuit de oertijd gezien verandert maar op twee momenten Of het is vanuit passie of vanuit urgentie. Dus je had of de passie om te gaan jagen of om je een beetje uit te sloven met dansen en met sterk te worden zodat je meer partnerkeuze hebt. En het andere is urgentie. Dus een leeuw ook die is heel de dag bezig met energie besparen zodat als die moet jagen of moet vechten dat die kan overleven en dat zit nog steeds in ons. Dus je ziet bij mensen nog steeds of je doet iets vanaf, kijk dat je die podcast nu doet is een innerlijke drijf, dat is een passie, dat jou aanzet om dit te doen. En het tweede moment waarop mensen veranderen is als er urgentie is. Dus als de lijdensdruk zo groot is, dat je wel moet. In de oertijd was dat als er schaarste was of een dreiging van een andere stam, wat dan ook, dan moest je wel. En dat geldt nog steeds. En als er dus of geen passie of urgentie is, dan blijven we een beetje in die status quo hangen. Dus vandaar is een burn-out geen kwaad. Dus vind of iets waar je zoveel passie voor voelt, dat je gelukkig bent en dat je daardoor een weg vindt naar daar waar je moet zijn. Ja. Of vindt iets op je pad waar je zoveel pijn door ervaart dat je wel geneigd bent van maar dan moet het anders. Ja precies en die lijdensdruk zorgt uiteindelijk voor verandering. Dus bij bedrijven zie je ook vaker, die willen ook allemaal in transities en veranderingen, maar als er bij het personeel niet genoeg innerlijke drijf is, maar ze voelen ook niet echt de urgentie, ja ik ben niet verbaasd dat 70% van het verandermanagement in rook opgaat. We roepen wel alles, we zetten alles in Excel en we maken nieuwe kernwaarden. Maar dat is niet hoe ons brein verandert. En dat is waar jij bedrijven bij helpt? Wat ik vooral doe is, wij geven heel veel keynote-prestaties, dus in een uur leggen we eigenlijk met humor uit... ...Hoe dat gekke brein van ons nu eigenlijk werkt. En daarnaast hebben wij twee trainers, nog twee voor het onderwijs, die wat langere sessies geven als mensen daar de diepte mee in willen. En vaak is het voor mensen wel een wake-up call, want dat heeft iedereen. Je zit zo in je eigen proces, je krijgt op een gegeven moment tunnelvisie en blinde vlekken, dat je altijd externen even nodig hebt om je even uit dat beperkte gezichtsveld te halen. En inmiddels al 3000 keer, dus je hebt al redelijke impact op het bedrijfsleven in Nederland gemaakt. Ja, ik ben altijd wel benieuwd wat verandert er nu werkelijk, want Ik weet ook dat als ik ben geweest, wat het brein onthoudt is echt heel weinig. Dus je ziet vaak mensen die al zelf in dat proces zitten, dat je die het meeste raakt. En dan krijg je wel eens e-mailtjes van, je hebt toen echt het setje gegeven. En ook een keer een man die heeft de dag erna zijn baan op gezegd en woont nu in Spanje. Dus er zitten wel grappige verhalen bij ja. Maar ik weet ook dat voor een groot deel die mensen doen op maandagochtend gewoon weer precies wat ze altijd deden. En dat is ook priem. Hebben we het bij het coffee zetten apparaat er nog wel over die geweldige keynote spreken? Nee, wat het brein onthoudt is niet wat ik rationeel zeg, het is de emotie. Dus als mensen me drie jaar later tegenkomen weten ze, oh dat was echt leuk. Alleen als ik dan vraag wat heb ik nu inhoudelijk gezegd, dan is het Iets met het brein, zeg maar. Ja. Ik las ergens, volgens mij een uitspraak van jou, dat het brein het 16 keer moet horen voordat het beklijft. Ja, dat is een beetje een marketingregel. Dat varieert heel erg met welke informatie het is en hoe intrinsiek iemand gemotiveerd ervoor is of hoe urgent hetgeen is wat mensen nodig hebben. Maar ga er vanuit dat diverse herhalingen zijn nodig voordat het beklijft. En als je wilt veranderen zeggen ze vaak dat het al tussen de 21 en 66 dagen duurt voordat iets weer deel wordt van je nieuwe beweging, zeg maar, omdat je brein moet gewoon die verbindingen opnieuw aanmaken. Dus herhaling is voor alles het belangrijkste. Is voor alles het belangrijkste. Dus voor de mensen die je toespreekt en het publiek die het verhaal al 13, 14 keer hebben gehoord komt het er bovenop en de mensen die het verhaal onbekend is de eerste keer, dan veranderen ze er nog niet veel, maar is de eerste steen wel gelegd? Ja, wat je vaak ziet, die mensen volgen wel meer trainingen. Maar als ze op een gegeven moment van trainer nummer zoveel horen hoe het werkt, op een gegeven moment blijft het wel bekleiverd. Dan denk je, oh wacht even. Dus als ze willen veranderen, werkt het het beste met kleine concrete stappen. Ja, dan zijn er wel haakjes die blijven hangen, ja. Voordat we naar de volgende betekenis van Weg van Jezelf gaan. Toen ik eventjes je aan het inlezen was over jou, hoorde ik een verhaal waarin je vertelde over je moeder, die was overleden op een snelweg als ambulanceverpleegkundige bij een ongeluk. En dat is voor heel veel mensen een moment waarop ze weg van zichzelf raken. In de zin van dat is zoiets heftigs. En toen ik jou erover hoorde spreken, was je daar best wel evenwichtig over. Ja, het kan twee kanten op, omdat vaak als een trauma of een gebeurtenis vrij groot is, dan krijg je dissociatie. Dus dan gaan we weg van onszelf en dan drukken we onbewust het gevoel weg. Maar aan de andere kant zijn dit soort gebeurtenissen waarbij mensen ziek worden of een dierbare overlijden of echt scheiding hebben, zijn ook wel momenten van urgentie waarop je ook ziet dat de gedragsverandering juist plaatsvindt. Dus Dat soort harde klappers die je in je leven maakt, zijn achteraf gezien de meest leerzame. Het bevordert je wel in je innerlijke groei. Dus ik heb dat bij mijn moeder ook echt op die manier ervaren. En ik heb nooit het gevoel gehad dat ik dat wilde wegdrukken of wat dan ook. Ik was zelfs heel vergevingsgezind naar degene die eigenlijk veel te hard reed op een plek waar dat niet kon omdat daar een ambulance stond. Ja, maar dat komt weer vanuit mijn non-duale visie. Dus mijn visie is een beetje zoals Einstein en Spinoza het monisme hadden. Alles is één energie en alles gebeurt zoals het gebeurt. Dat houdt in dat het niet anders had kunnen gebeuren dan dat het gebeurde. Dus op het moment, dat is ook het boeddhisme, gaat er heel erg van uit, maar op het moment dat dat gezien is, ontstaat er veel meer vrijheid en vergeving. Dus er is bij mij niet het idee dat die jongen iets anders had kunnen doen op de snelweg dan dat hij deed. En dat maakt dat ik geen verwoeging of zo naar hem heb, of een boosheid of wat dan ook. Dus brengt je dat dan in dat moment nog dichter bij jezelf in plaats van verder weg van jezelf? Ja, dichter bij jezelf. Alleen Als we dan nog dieper gaan, die zelf bestaat helemaal niet. Want het idee dat jij een ik ben, dat is een soort grap die jouw brein continu een beetje uithaalt. Dus feitelijk is alles bewustzijn. En het idee dat jij iets anders bent dan ik, dat is echt maar een illusie die ons brein creëert. Einstein noemde het optisch bedrog van ons bewustzijn. Dus als ik weet dat daar geen zelf zit en hier niet, dan is het alleen maar de eenheid zelf. En dat is echt nog een bevrijding die daar achter ligt. Want zolang je nog denkt dat je dit zelf bent, is er altijd weer de kramp van ben ik het allemaal goed genoeg of heb ik het wel onder controle of ik moet mezelf even beter of ik moet anders zijn dan dat ik ben. Maar dat gaat wel heel diep. Maar dat is wel een hele grote ontspanning. Ik had al gezegd we kunnen wel drie podcasts vullen. Ja daarom. Ik was al een beetje erin gedoken. Maar ik zou me kunnen voorstellen dat iemand anders die er iets minder diep in zit en dit hoort, zegt... Ja, jij en ik als dat soort van concepten zijn en dat we eigenlijk... Wat doen we hier dan nog? Je bent gewoon aan het gebeuren, zeg maar. Maar ik snap als je dit voor het eerst hoort, dit kan in je leven gebeuren dat je dit interessant gaat vinden en de grote overgrote massa niet. Want die is gewoon bezig met dit ben ik en hoe verhoud ik me tot de wereld. Dan heb ik genoeg likes op Instagram en wat vindt mijn baas van me, zeg maar. En dat is ook goed. Alleen ja, voor mij kwam dit op mijn pad en dat vond ik wel aangenaam. Ja en op je pad, want ik begreep in het geval van het tragische ongeluk van je moeder, dat je vader eigenlijk ook zo erin staat. Dus blijkbaar is het ook iets dat wel... Ja, mijn vader is al een keer negen bijna dood geweest. Dus die heeft ook allemaal bijna dood ervaring gehad. En hij hing continu op het randje. Nou, ik kan je zeggen, na de negende keer laat je het leven echt wel los, zeg maar. Dus die leeft in een soort overgave. Dat is echt wel bijzonder om te zien. Die is totaal niet bang meer. Maar dan zie je ook weer dat die harde klappers die hij dus steeds maakt, wel zorgde voor die innerlijke groei. Ja, en beetje bij beetje los kunnen gaan. Ja dat lukt op een gegeven moment steeds beter. Ja. Hoe werkt nu gedragsverandering? Vaak maken we allemaal cognitieve plannen. We willen minder drinken, we willen meer sporten, et cetera. Maar de ouderen lagen in je brein trekken zich daar weinig van aan. Wat het beste werkt daarom is, als je wilt veranderen, doe het met hele kleine, concrete stappen die je blijft herhalen en pas je omgeving aan. Dus wil je meer gitaar spelen leg de gitaar naast je op de bank. Wil je vaker lezen leg het boek op de bank. Wil je meer sporten zet je sportdas al klaar. Hoe makkelijker je het maakt des te meer je het zult gaan doen. De tweede betekenis, weg van jezelf. Wanneer ben je nou echt weg van jezelf in de zin dat je trots bent op wat je hebt gedaan, op wat je bereikt, op wat je... Zeg maar. Ja, het gevoel van trots en dat het ego zich gevoed voelt, is natuurlijk veel fijner dan alle schuld, schaamte en verwijten, die ook op dat ego kunnen rusten. Maar het is allebei heel fragiel. Want als dat ikje denkt, als ik eenmaal die medaille heb behaald of die bonus, dan ben ik goed genoeg. Hoe jouw brein werkt, Dat is inderdaad, krijg je een shotje dopamine en je voelt je even heel goed. Maar de onzekerheid, omdat je nog steeds identificeert met dat fragiele kwetsbare wezentje wat we zijn, is in een paar dagen weer terug. Dus je ziet ook het verlangen van mensen om iets te bereiken, het is oneindig. Het is niet dat een jongen die tien potjes Fortnite op een rij wint denkt nu ben ik goed genoeg en ik ga lekker kruidenthee drinken. Nee, die wil ze 11e potje winnen. En een bedrijf wat 5 miljoen maakt denkt niet het is goed zoals het is. Nee, we moeten nu naar de 6 miljoen. Dus de mens maakt zichzelf knettergek op die manier, zolang je nog continu denkt dat als je in de wereld iets hebt of bereikt, dat het dan beter zal zijn dan dit huidige moment. Al is het natuurlijk wel zo dat die gevoelens van trots fijner voelen dan de gevoelens van schuld en schaamte waar veel mensen mee rondlopen. Dus dat trots ook juist wel een sentiment zou kunnen zijn......Waardoor je een gevoel van genoeg kunt ervaren. Ja, maar ik ken geen mensen bij wie dat gebeurt. Het is altijd... Nou, Ik ben echt trots dat ik dit bereikt heb en dat is ook fijn dat gevoel. En als je hard hebt gewerkt, dat gevoel moet je vooral ook van genieten. Maar hang niet je hele identiteit aan dat gevoel van trots op, want dat is echt heel fragiel. Maar dan zou je kunnen zeggen van in de ladder van verlichting is het de schuld en schaamte naar dat je toch trots kunt zijn maar dat je elke keer meer moet hebben nadat je het los kunt laten. Ja precies, dus je hebt de directe bevrijdingsweg en de indirecte. Meestal begint het met de indirecte, dus je denkt ik ben dit ikje en dan ga je aan sleutelen en dan kun je binnen deze illusie waarin we leven echt het leven aangenamer maken. En als je dat hebt gedaan, als dat ego is geheeld en uitgespeeld, dan komen we iets meer in de India's traditie zeg maar dan kun je dat ego gaan doorzien en kun je het helemaal loslaten. Maar vaak zie je dat we eerst dat ik je ja dan willen we een beetje ontplooien en lichter maken en dat werkt absoluut binnen het verhaalje. Ja ik las op de website van je uitgever dat je je verlichter voelt dan de meeste, maar blijkbaar nog niet het meest verlicht, dus er zal toch ook nog wel iets menselijks en trotserigs in je zitten? Ja, maar kijk, Het misverstand is dat er een ikje verlicht kan zijn. Verlichting is inzien dat hier nooit een ik was. Dit klinkt heel abstract als je dat voor het eerst hoort. Maar er is op dit moment maar één bewustzijn wat hier een spel speelt. En als dat gezien is, is die verlichting er al. Maar niet dat dat ikje dat heeft bereikt. Want als een ik je zegt ik ben verlicht, is die weer terug me af. Dat is hetzelfde als dat ik je zeg ik heb een gouden medaille en ben ik beter dan jij. Ja, dan is het weer een doel om te halen en jezelf te passen. Precies. Ja, en dan ga je jezelf weer veel bijzonderer en dan geef jezelf een Indiaanse naam en dan doe je heel spiritueel kleed om. Dat is ook een grap. Ja, dat is misschien toch nog die volgende stap dan in je carrière. Na de rode beret en kleed. Ja, ik denk dat ik mijn goede wordt. Dus als je kijkt naar je leven, je zegt van ja het gebeurt, dus er is ook niet iets om trots op te zijn. Je zult toch wel eens... Nee, maar gevoelens van trots die kunnen gewoon voorbij komen, maar alleen die verschijnen en die verdwijnen. Het is net zo goed dat je als je lacht en blij bent dat dat ontstaat en dat gaat en op een gegeven moment wordt gezien dat alles in het leven gewoon komt en gaat en dat je dat rustig van afstandje kan waarnemen. Alleen het is niet zo dat hier het idee is dat als dat ik je nu... Het is niet dat ik denk, oh nu heb ik mijn veertiende boek geschreven, nu zal het beter zijn dan toen ik er dertien had. Zeg maar. Het zijn er wel een boel, dus ben je nog steeds op zoek naar dat perfecte meesterje? Nee, mijn vriendin lacht zich rot. Want ik roep ieder jaar, nou, ik heb al alles geschreven. We waren op vakantie samen in Thailand, ik heb dit boek met haar geschreven en wij verdiepen ons al heel lang in dopamine want al de kids die zijn totaal overprikkeld met al dat scrollen en dat maakt uiteindelijk maakt het je heel depressief Dus wij begonnen een beetje op te schrijven van hoe dat nou precies zit om een training te maken. Maar ja, dan schrijf je zoveel dat je... Oh, wacht even. Ik haf er omheen, boek klaar. Dus dat is ook een hele wat tamperongelijk ontstaat eigenlijk. Want inderdaad, het dopamine-effect is het nieuwe boek. Ik had inderdaad ook daar al wat over gelezen van je dat eigenlijk we zoeken dopamine, maar tegelijkertijd maakt het ons gelukkig, maar het maakt ons ook heel ongelukkig. Nou, als het nu gaat om weg van jezelf, dan is die dopamineverslaving echt de ultieme manier voor mensen om zichzelf te verdoven. Je voelt je niet helemaal lekker of wat leegheid en dan is de social media, je kunt binge washen, je kunt gokken, drugs gebruiken, het is het kortstomgenot licht voor het oprapen, waardoor we echt heel erg veel weg raken van wat we eigenlijk voelen en ook van onze creativiteit. Dus je bent de hele dag aan het scrollen en aan het gamen en dan maak je allemaal dopamine-shotjes aan. Alleen wat er in deze tijd aan het gebeuren is, doordat jouw brein zo'n overkil krijgt, maakt hij jouw receptoren, legt hij als het ware lam, want die wil dit balans creëren. En dat zien we nu, dat heel veel mensen zich voelen leeg, heel veel jongeren ervaren het normale leven als saai. En je kunt zelfs depressief worden. Dus onze jacht naar meer en meer plezier zorgt juist voor meer depressiviteit. Dat is de ironie. En het lijkt wel of alle systemen die we hebben, elk spel op ons telefoon of elke social media kanaal wat we hebben er juist op gericht... ...Om ons die dopamineverslaving te geven. Ja, dus het gevaarlijke wordt nu ook met AI, net als bij TikTok. Als je daar even vijf minuten op zit, dat algoritme is zo slim inmiddels. Die heeft natuurlijk zoveel data om vanuit te leren, dus die weet in vijf minuten, zeker na een uur, zeker na een dag, precies wat jij leuk vindt. En die brengt jou die filmpjes waarbij je de meeste dopamine maakt. En dan doet hij het ook nog zo slim dat hij de drie toont, waardoor je wat minder aanmaakt, waardoor de vierde als extra leuk wordt ervaren. En net als bij gokken, als één op de vierde een extra beloning is, dan blijf je aangehaakt. Dan kun je gewoon niet meer stoppen. En dat algoritme is zo slim dat de jeugd daar niet meer... Jouw brein kan niet meer remmen. Maar op het moment dat jij dus moet kiezen of gezellig met je ouders even uit eten en een gesprek voeren of TikTok. TikTok geeft meer dopamine dan praten met je ouders of je vriendjes en dus is het een soort digitale cocaïne waar we niet meer vanaf komen op het moment. En? Delete hè, ik heb al die zoi van mijn telefoon gehad. Ja, je moet jezelf beschermen, want jij denkt met je raadshow dat jij, Waarom kijk ik vandaag niet? Nee, nee, jouw primaire brein gaat op zoek naar plezier en die pakt dat ding weer. Dus ik haal gewoon alle dranken uit huis, alle snacks, fastfood, apps van mijn telefoon. Dat is de enige manier waarop je gewoon nog in balans kan blijven. En daar protesteert niemand tegen in jouw huis? Wat andere mensen in mijn huis doen, mijn vriendin heeft het ook allemaal gedeleteerd en mijn zoon ook zelfs. Dus dat gaat daar wel goed. Hoe oud is je zoon? Die is 19. Maar die kwam er op een gegeven moment ook achter na al dat gegame en gescroll dat hij zich echt niet beter ging voelen. En wat ik wel leuk vind is dat hij en zijn vrienden die spreken gewoon weer af gaan soms rond een kampvuur zitten. Of gaan zo met elkaar gewoon kletsen. Ze gaan best wel back to basic. En zij zijn ook allemaal van social media. Dat vind ik best wel een hoopvolle ontwikkeling. Ik zie er ook om stralen inderdaad. Dat je er toch een beetje trots van bent. Ja, dat ik denk, nou als we het over trots hebben, dan denk ik, ja dat heeft die jongen toch wel ergens naar me geluisterd. Nou ja, en eerder hoorde ik ook zeggen dat op het moment dat je een verhaal vertelt... En iemand maakt daardoor een radicale keuze en die gaat zijn breakfast in Spanje beginnen... Dat dat blijkbaar ook iets is wat jou blij maakt dat dat het effect is van jou. Ja, het is niet mijn doel, maar soms is het natuurlijk wel leuk, maar dat zul je met deze podcast hebben als mensen op een gegeven moment zeggen, dat was echt een toffe gast, daar heb ik iets van opgestoken. Ja, natuurlijk geeft dat een lekker gevoel, dat moeten we ook zeker niet ontkennen. Mijn enige is geniet van dat gevoel, maar denk niet van nu moet ik nog meer bevestiging hebben. Want hoeveel, dat zie je met die Hollywoodsterren, die hebben oneindig veel aandacht en bevestiging. En die zijn echt niet heel erg veel gelukkiger dan wij. Sterker nog, vaak ongelukkiger. Ja, nee daar is substantiegebruik natuurlijk een groot probleem. Ja, omdat... Kijk, als je alles in je leven hebt, dus je kan alles kopen wat je wil, je hebt onbeperkt veel aandacht, je hebt onbeperkt veel seks wat je kan krijgen overal. Waar moet je dan je dopamine nog vandaan halen? Nou, dan ga je naar cocaïne, want dat verviervoudigt je dopamine. Of meth, dat verelfvoudigt het. Dus uiteindelijk kom je bij die extremiteiten. En dat is een doodlopende weg, want zo hoog als de piek is, zo diep is daarna het dal. Dus voor ieder plezier betaal je eigenlijk met pijn. Dus ja, dat zie je daar ook. En dan zitten ze in de pijn en de enige manier om eruit te komen is nog meer gebruik. En dat heet verslaving. En als de mensen die naar deze podcast luisteren denken van ja, luister, ik zie het probleem van de dopamine. Maar ja potverdikkie, al mijn spellen van mijn telefoon af, al mijn socials eraf, alle alcohol thuis, mijn chocola ook nog. Dat is wel heel erg kaal. Dat is wat jouw brein je wijs maakt, omdat jij zit zo hoog in je dopamine shots continu, dat op het moment dat je dat nu eerst weg gaat, gaat die onder de baseline en dan voel je je inderdaad in het begin, denk je, ah, niks is leuk. Alleen, doordat jouw receptoren weer gevoelig gaan worden, ga je weer genieten van de normale kleine dingen in het leven. Dus als ik wandel geniet, als ik gewoon een normaal gesprek voel met iemand, dus de kleine details die gaan opleveren. Dus met de alcoholisten die ik samen met Esther 10 Hoven begeleid, die zeggen ook op een gegeven moment gaat het herstellen en je ervaart het normale leven weer als vol. Alleen op het moment dat je helemaal in die verslaving en al die pieken zit kun je dat echt niet voorstellen. Dan denk je alleen maar ja als ik dit weg doe dan is er niks meer aan. Er is niet een klein beetje, er is niet 50%, het is alles of niets. Nee, het is niet alles of niets. En je moet natuurlijk gewoon van dingen kunnen genieten. Alleen geloof me, op momenten dat jij geniet met water, zeggen ze dan in de reclame, geniet je er meer van. Ja, maar dan is er altijd de geleidende schaal, want als de wijn in de kas staat samen met de kaas en de chocola en ik zeg nou vandaag niet, dan kan het me zo gebeuren dat het toch vandaag nog gebeurt, want ik een uur later denk. Ja, dus op het moment dat jouw dopamine te laag wordt en je ervaart een beetje zo'n gevoel van leegte. Het gevoel van craving is eigenlijk het signaal dat je te laag in je dopamine zit. En wij proberen dat gevoel van craving natuurlijk op te lossen door het weer op te vullen. En of dat nou is met social media of met alcohol of chips, het is allemaal hetzelfde trucje. Dus je bent ook niet verslaafd aan drugs of aan social media of van wat dan ook. Je bent verslaafd aan de dopamine die daarbij vrijkomt. En daarbij is alcohol hetzelfde als social media als het ware. Nog een laatste vraag over weg van jezelf in de zin dat jij aangeeft van ja, dat is maar een construct, dat is maar een concept. Maar toch, ik kreeg kippenvel van Toen ik het hoorde, de geboorte van jouw zoon is eigenlijk op een heel bijzonder moment gebeurd. Ja, dat zijn ook alweer die gekke toevalligheden in het leven. Ik was natuurlijk helemaal niet van plan een kind te maken, maar mijn zoon is dus exact op de tijd nauwkeurig twee jaar geboren nadat mijn moeder overleed. Ja. Dus dat zijn... Soms zijn in het leven bepaalde dingen dat je denkt, ah, dat is wel heel toevallig. Ja. En dat was er één van. Ja. En je zegt toeval, dus Volledig toeval? Nou, vanuit mondabiliteit gezien gaat alles gewoon zoals het gaat. Dus dan bestaat er geen toeval, maar dan heeft dit precies zo moeten zijn vanuit die optiek. Ja, dat is hoe ik het zie. Zoals alles? Zoals alles, ja. Dit toch wel een beetje bijzonder. Nou, dit is dan wel een dingetje wat dan opeens heel erg opvalt. Maar als je gewoon naar je eigen levensloop kijkt, dan zie je ook dat grote wendingen komen uit het niets. Dus ik zeg bij bijeenkomsten ook wel eens, je denkt het leven te kunnen controleren en te sturen, maar als jij nu een fragment... Nee, als jij tien jaar geleden een fragmentje had kunnen zien van hoe jouw leven er nu uitziet, dan had je het nooit kunnen raden. Ik zeg, nou, over tien jaar weet je het weer niet. Sterker nog, Jij weet op dit moment niet eens wat de eerstvolgende gedachte wordt die in je op zal komen. Je hebt geen idee wat de eerste zin wordt die jij zo gaat zeggen. Maar ons brein creëert continu de illusie van die controle waardoor mensen zichzelf verkrampen. Dus dat je loslaten kan geen kwaad. Tegelijkertijd, wat dat betreft, het scheelt heel veel op het moment dat mensen dat kunnen loslaten, maar mensen ervaren het misschien wel als heel erg angstig om die controle los te laten. Klopt, alleen die controle had je toch al nooit. Dus wat ze eng vinden is de illusie van controle los te laten. Omdat wij heel erg geconditioneerd zijn in het Westen dat het allemaal maakbaar is. En dat het allemaal door jouw mindset is en door jouw kunnen. En Natuurlijk hoe jouw leven loopt is van miljoenen factoren afhankelijk. En daarbij heb je sowieso maar een paar zogenaamd in eigen hand. Maar ook dat gaat gewoon vanzelf. Dus die controle zuchtig gaan ook bedrijven echt aan gebukt. En dat zorgt voor heel veel stress. Ja en dus de paar dingen waar je dan controle over hebt die gaan ook vanzelf. Dat komt omdat ik al miljoenen andere keuzes zijn gemaakt, andere dingen zijn gebeurd waardoor uiteindelijk deze dingen ook zo gaan zoals zouden moeten gaan. Ja, maar alles, hoe jij nu ademhaalt, hoe je nu zit, dat je je handen nu zo deed, dat je nu knikt. Kijk, op onbewust niveau verwerkt ons brein 200.000 keer meer dan waar jij je met een kleine vertraging achteraf bewust van wordt. Alleen, wat ons brein doet, jij knikt nu ja en wat jouw brein daarboven opgooit is de beleving, daar kies ik voor. Dat was niet, want dat gebeurde al. Dus ons brein neemt ons de hele dag in de maling en dat is vanuit neurowetenschap wel grappig om te zien. Ook als iemand iets koopt, dat weten we vanuit de neuromarketing, het onbewuste brein maakt de beslissing en daarna gaat jouw minuscule bewustzijn van 60 bits per seconde met terugwerkende kracht een verhaaltje verzinnen over waarom je dat kocht. Dus als jij mij vraagt Waarom zei je ja op deze uitnodiging? Mijn onbewuste brein zei ja, blijkbaar, omdat mijn pleziersysteem harder werd getriggerd in dat gesprek dan mijn pijnsysteem. En daarna verzinnende mijn zestig bits een prachtig verhaal over waarom ik hier nu ben. Maar Dat weet ik eigenlijk helemaal niet. Eigenlijk gewoon random, maar we mogen er wel blij mee zijn. Ja, nou ja, ik vind het gezellig. Veel mensen denken dat ze hun eigen gedachten creëren en dat ze hun gedachten zijn. En dat maakt dat als een gedachte opkomt, dat die direct blinde paniek is. En dan krijg je nog een gedachte en nog een. En dat noemen we piekeren. Maar het bevrijdende inzicht is als een gedachte opkomt, dat jij het bewustzijn bent waarin die verschijnt en verdwijnt. En dat je er niets mee hoeft. Dat is vaak al het begin van een stukje meer bevrijding. En dan komen we op de derde betekenis van Weg van Jezelf. En dat gaat over wat andere mensen kunnen leren van jouw weg. Wij geloven bij Libri dat de ervaring die je hebt in het leven dat dat juist ook heel fijn is dat je dat kunt delen met anderen in kwetsbaarheid, omdat andere mensen dan misschien met iets minder pijn die ervaringen hoeven te gaan leren. Wat kunnen mensen van jou leren? Nou, van mij specifiek weet ik niet hoor, maar wat wel heel goed werkt is, kijk wij zijn van natuur gewoon mensen die leven in groepen. Wat ons altijd heeft geholpen is dat de groep elkaar ondersteunt. Je maakt oxytocine aan als je bij elkaar bent voor vertrouwen, je maakt serotonine aan, we komen emotioneel in balans, we maken dopamine aan, we motiveren elkaar. Dus al om je ervaringen en dat soort dingen in groepen te delen waar er ook nog kwetsbaarheid mag ontstaan, ja daar zie je dat mensen heel veel steun aan elkaar hebben, maar dat ze ook het gevoel hebben dat ze niet de enige zijn die bepaalde emoties ervaren of problemen hebben. Dus als we iets meer teruggaan naar dat groepsgevoel gaat dat ons enorm dienen. Daarbij komt nog, als je dan een verandering wilt maken, in een groep zijn je slagingskansen veel en veel groter dan wanneer je het alleen doet. Dus wij begeleiden de alcoholisten ook met groepen, want de groep geeft je uiteindelijk de sociale druk en de steun om daarmee door te gaan. Dus ik ben heel erg voorstander van om dat op zo'n manier te doen. Want ons ratio creëert de illusie dat jij je eigen gedrag stuurt, maar uiteindelijk zie je dat we gewoon onder die groepsdruk veel meer presteren. Ja, maar je bent ondertussen ook betrokken bij een hersenonderzoek bij de Universiteit van Leiden en Dresden. Ja, dat doe ik met Aitja Saporen, mijn collega's. Hij is neurowetenschapper en het laatste onderzoek wat we deden, dat is ook wel een interessante, ging over hoe creativiteit nu ontstaat. En ook daar zie je weer dat de controle zicht ons de das doet, zeg maar. Als bedrijven creatief willen zijn, willen ze zelfs het creatieve proces nog sturen en dan gaan ze brainstormen. Uit ons onderzoek blijkt dus dat brainstormen de slechtst mogelijke manier is om creatief te zijn, want iedereen gaat cognitief heel hard nadenken en daar komt het niet vandaan. Dus heel simpel gezegd, Het beste werkt, je moet eerst je brein voeden met alle inspiratie. Dus luister naar podcasts, lees boeken, overleg met mensen. En laat daarna je brein met rust. Want niet het bewuste deeltje van je brein komt met het briljante idee. Nee, jouw onbewuste brein gaat zelfs nog voor jouw processen en aan de slag. En dan krijg je het gewoon cadeau. Dus iedere kunstenaar of schrijver of componist weet hoe harder jij het probeert, dus meer je writer's block zich aandient. Dus ook dat is weer loslaten. Als we dan kijken naar jouw weg die jou wat dat betreft je vertelt over een moeder die was heel angstig. Blijkbaar heb jij die angst niet overgenomen. Eigenlijk ben je heel snel heel trouw geworden aan jezelf. Twee dagen en een uur heb je het geprobeerd. En vervolgens via de rode barrette, het IT-bedrijf, het festival. Nu cabaretier, filosoof, spreker. Zelfs onderdeel van het hersenonderzoek. Enerzijds zeg je het gebeurt. Ik kan mezelf wijsmaken dat ik keuzes heb gemaakt, maar blijkbaar zijn dit keuzes die al gemaakt zijn voordat mijn bewuste brein er mee bezig was. Maar het is me nogal een weg. Ja, maar dat heeft ook weer te maken met gewoon de programmering van dit wezentje. Dus ik heb niet zoveel angsten. Dus ik zeg heel snel op dingen gewoon ja. Waardoor ik echt af en toe echt snoeihard mijn kop stoot en echt enorme blunders maak ook financieel. Maar ja, dat wordt ook weer gecompenseerd door alles wat dan daarna wel lukt. Dus dat is ook denk ik een beetje een ondernemers eigenschap. Dus gewoon ergens induiken en dan zien waar het heen gaat. Dus ja je weet het niet. Ik heb nu ook met twee jongens die zijn nog gekker dan ik. Hebben we 18.000 vierkante meter grond gekocht. Gaan we een heel centrum opbouwen en van alles doen. Maar dat is echt zo'n project dat We hebben geen idee waar het naartoe gaat. Je weet echt nog niet wat er in dat... Nou ja, we hebben een heel globaal idee dat er wat kantoortjes moeten komen en een eventcenter ofzo. Maar wat ik het leuk vind, zij duiken daar ook gewoon in. Zo van, nou we zijn met z'n drieën, hebben hier zin in, we hebben zoveel energie, wij gaan dit gewoon fixen. Terwijl als wij van tevoren alles in Excel zouden opschrijven en analyseren, dan zouden we gelijk nee zeggen. Dan zouden we denken, ja, er kan hier zoveel misgaan. Dat moeten we echt niet doen. Maar ik hou het juist van om wel dat avontuur aan te gaan. En ook al stoten we dan tien keer straks ons kop, Als het straks over een paar jaar staat, dan denk ik wel dat was kick. Maar dan, daar moet toch iets in zitten wat andere mensen van jou kunnen leren. Iets wat anderen nog niet hebben, maar nadat ze deze podcast hebben geluisterd en daarna nog 15 keer horen. Ja, maar het is, kijk ik roep zoveel dingen, ook tijdens mijn show, wat iemand oppakt, dat is bij iedereen anders. Bij de een is het, oh ja, ik mag het wat meer loslaten. En bij de ander is het de herkenning van, oh ja, ik zit qua karakter zo in elkaar. Dus voor ieder wat wils. Ik heb ook niet één ding dat ik denk, oh dit... Ik heb ook helemaal geen drive om inzichten aan anderen over te dragen. Ik ben gewoon een nieuwsgierige gast die het leuk vindt om dingen op te schrijven. En wat daarna daaruit voortvloeit, weet ik niet. Dus dat is ook helemaal mijn missie niet. Ik vind trainers die echt de missie hebben om echt hun inzicht over te dragen, vind ik altijd een beetje eng. Want ik heb dan het idee dat het een soort compensatie gedrag is. En ook een zelfoverschatting van, wat ik allemaal weet, moet de rest ook weten. Dus het 14e boek en de 3000e optreden is niet zozeer om over te dragen, haal eruit wat je wil, ik sta hier voor mezelf. Ja, het is een soort passie die dan ontstaat. En dat boek ontstaat ook omdat mijn vriendin is therapeut, dus die vindt het ook heel interessant hoe dat werkt. En die doet adoptietherapie, dus heel veel geadopteerden hebben door dat trauma nu een verstoring in de dopamine balans. Ja dat is natuurlijk heel interessant En dan gaan wij vanuit die intrinsieke drijfgaai schrijven en dan komt er een boek. Maar ik kan nu achteraf wel heel prachtig vertellen van... Ja, ik heb dat gedaan om inzicht over te dragen, maar dat is gewoon niet wat gebeurt. Je hebt in je boeken ook best heel veel geschreven over piekeren. Ja. Wat dat betreft, als mensen veel piekeren en ze luisteren deze podcast en ze vinden het angstig om dingen los te laten, dan kan het piekenverstand misschien nog wel harder aangaan dan... Klopt. Is er een knop? Nee, als die knop er was dan piekende nooit iemand. Alleen pieken geeft ook al aan, en dat is wat veel mensen niet weten 10 eerste creëer je niet je eigen gedachten 10 tweede ben je niet je gedachten dus je bent het bewustzijn waarin de gedachte opkomt en die gaat weer Maar wat gebeurt er bij mensen omdat we zo geconditioneerd zijn? Er komt de gedachte op, ik ben niet goed genoeg of ik had het gisteren anders moeten doen. Die gedachte zorgt direct voor een emotie, je voelt het verkrampt. En wat doet jouw brein? Die denkt, Ik moet hier vanaf. Dus die creëert nog een gedachte. Ja, maar dat was zijn schuld. En dan komt er nog een gedachte. Ja, ik ga morgen dit zeggen. En dan, nou dit heet piekeren wat we dan s'avonds vooral doen, omdat die neokortex mooi is. Maar je probeert dan met gedachten gedachten te bestrijden, wat natuurlijk helemaal niet gaat. En van daaruit is een stukje mindfulness of non-dualiteit handig, dat je leert zien of meditatie is daar ook goed voor, dat die gedachte gewoon in jou opkomt en jij hoeft daar niks mee. En op het moment dat die gedachte, daar ben je wel een paar jaartje mee bezig hoor, Maar als die gedachte niet meer gelooft wordt, verliest die zijn grip op jou en dan stopt het piekeren automatisch. Je zegt, daar ben je een paar jaar mee bezig, maar wat is de eerste stap? Nou, het pad wat iedereen daarin bewandelt is anders, maar wat je wel vaak ziet, dat het met een crisis weer begint. Burn-out is weer top daarvoor. En dat kan met een therapeut zijn, het kan met meditatie zijn, mindfulness, mondaliteit. Je hebt zoveel stromingen inmiddels die allemaal, of yoga noem maar op, naar hetzelfde wijzen, wat wel mooi is. Dus er is voor ieder wat wils en het zijn allemaal stromingen die mensen even helpen om te herkennen neem die gedachten niet zo serieus, je hoeft ze niet te geloven, je maakt ze niet eens zelf, dus let it be. Dus daar zie ik echt een grote beweging in deze tijd, ook binnen bedrijven zelfs. En dat is ook een kwestie van herhalen en oefenen en toepassen en zoeken naar wat bij je past. Ja, dus je ziet dat op een gegeven moment dan heb je in ieder geval het rationele inzicht dat je die gedachte niet bent, maar als zo'n gedachte een oude pijn raakt nog of een oude projectie, dan schiet je er eerst weer helemaal in. En dat noemen ze dan het proces van ontwaken. Iedere keer schiet je er weer in, maar dat uitzoomen, dat gebeurt op een gegeven moment steeds sneller. En er komt een punt dat je er niet meer in schiet. Dus wanhoop niet als je terugvalt in je oude piekenpatronen. Maar probeer weer uit te zoomen en merk daarin het verschil. Want uiteindelijk vallen we elke keer weer in het menselijke valkuil. Daar had ik het laatst met Jan Geurts over, dat juist het moment dat je voelt dat je in die kramp schiet, dat is helemaal niet erg, maar dat is een gratis alarmbelletje die je krijgt van hé, hier zit dus nog ergens iets wat onopgelost is, iets wat om aandacht vraagt. En dan kun je op die manier heel mild even gaan kijken naar die kramp in plaats van dat je weer volledig vereenzelvigd met ik voel me niet goed en weer het biertje open trekt of gaat scrollen op je telefoon. En dus dat is echt wel het is een soort cadeautje die krampt eigenlijk. Je gaat het op een hele andere manier zien. Dus dan kun je dankbaar zijn in plaats van, oh, hier weer. Dat, ja. Dat wordt gewoon interessant. Ik had op een gegeven moment ook van, dan voelde ik van, oh, dacht ik, ah, ah, yes. En dan ga je met een soort vrolijkheid op zoek naar, oké, wat wordt er geraakt? Is dat iets uit mijn verleden, iets met een relatie of noem maar wat op. Moet ik er nog een boek over schrijven? Zal ik er nog een boek over schrijven? Ja, nou, dat. Ja. Mooi. Mooi. Paul, dank je wel. Ja, ik vond het leuk, dank je. Ja, Echt super bedankt voor jouw bijdrage. Dank jullie wel voor het luisteren of bekijken van deze afleverende podcast Weg van Jezelf. We hopen dat het je heeft geïnspireerd om je eigen weg te vinden en dat dat met vallen en opstaan mag. Je kunt onze aflevering beluisteren in Spotify, Apple Podcasts, YouTube Music en andere podcast apps. En bekijk op YouTube. Volg ons podcastkanaal in jouw favoriete podcast app of abonneer je op ons YouTube kanaal. Dan krijg je vanzelf de nieuwste aflevering voorgeschoten. Graag tot de volgende keer.