#10 Omgaan met het verhaal dat jouw client jou en zichzelf vertelt

Mensen zijn verhalenvertellers, zo geven we betekenis aan ons leven en de wereld om ons heen. Maar wat als deze verhalen niet helpend zijn? Hoe kun je je cliënt helpen om zijn narratief te veranderen?

In deze aflevering heb ik het over  het belang van de verhalen die mensen zichzelf vertellen, vooral tijdens rouw. Ik ga dieper in op hoe de verhalen die op sociale media circuleren vaak negatief kunnen zijn en hoe ze cliënten beïnvloeden die op zoek zijn naar houvast in moeilijke tijden. Wat gebeurt er als mensen lezen dat rouw "nooit voorbij gaat"? Dit soort verhalen kan een grote invloed hebben op hoe mensen hun verlies verwerken.

Daarnaast aandacht voor hoe hulpverleners voorzichtig kunnen navigeren tussen erkenning geven voor het verdriet van cliënten, terwijl ze hen toch helpen om hun eigen veerkracht te vinden. Ook heb ik het over de rol van het narratief in de verwerking van verlies en hoe het mogelijk is om overtuigingen en verhalen die cliënten zichzelf vertellen, te veranderen.

Tot slot de praktische vragen die je als hulpverlener kunt stellen om cliënten te helpen bij het vinden van een nieuw, meer werkzaam verhaal in hun rouwproces.

Wil jij meer weten over hoe je kunt begeleiden bij verlies? Schrijf je in voor mijn gratis webinar. Je kunt kiezen uit volwassenen begeleiden bij verlies, of kinderen en jongeren begeleiden bij verlies.

Kijk ook op de website van de Academie voor Verlies voor blogs over begeleiden bij verlies.

Wil jij de gratis minitraining “Verlies verzekerd” ontvangen? Je kunt hem hier aanvragen.

Transcript

Welkom bij de Vakkundig Begeleiden bij Verlies Podcast. De plek waar ik samen met jou de complexiteit van verlies begeleiding ga verkennen en waar ik deel hoe wij als hulpverleners steun kunnen bieden aan degenen die rouwen. In elke podcast nemen we een duik in de verschillende aspecten van verlies en rouw. Deel ik praktische tips, inspirerende verhalen en deskundig advies hoe je anderen kunt helpen om te gaan met verlies. Of je nu een ervaren therapeut bent of net begint met het begeleiden van mensen in rouw, ik hoop dat deze afleveringen je zullen inspireren om effectieve steun te bieden aan hen die het zo nodig hebben. Laten we samen op ontdekkingsreis gaan door de wereld van verlies begeleiding. Dit keer wil ik het hebben over het narratief en met het narratief wordt bedoeld het verhaal wat wij vertellen. Misschien ook wel het verhaal wat wij onszelf vertellen. En nu gaat het natuurlijk niet zozeer om de verhalen die wij onszelf vertellen, maar welke verhalen vertellen onze cliënten zichzelf. Ik moet heel erg denken aan dat we op social media altijd voorbij zien. Tenminste, ik zie het altijd, bijna altijd.

Ik zie niet zoveel verhalen op social media voorbijkomen waarin staat nee, rauw kun je overleven hoor. Ja, je kunt er echt wel uitkomen. Je kunt er echt wel doorheen komen. Waarvan we natuurlijk wel weten dat het zo is. Maar wat we veel meer zien verschijnen op de social media is rauw, gaat nooit over, rauw gaat nooit voorbij. Mijn leven is voorgoed voorbij. Het wordt nooit meer wat. Voor mij hoeft het niet meer. Dus dat zijn de verhalen die mensen zichzelf vertellen. Die dan dus ook nog eens een keertje gedeeld worden op social media. Dus wat gebeurt er met iemand die zo'n verhaal leest? Want als je een groot verlies meemaakt en zoals je misschien ondertussen wel weet, is voor mij een verlies kan zijn een verlies door dood, door scheiding, een levend verlies, verlies door ziekte. Maar als je een groot verlies meemaakt. Dan ben je zoekende. Je weet niet goed hoe het verder zal gaan. Je weet niet goed hoe het moet. Ik mag hopen dat je de hele grote verliezen maar één keer in je leven meemaakt, maar zelfs dat hoeft niet zo te zijn.

Dan is dus de vraag oké, hoe gaat dat dan als dit de eerste keer is dat jouw cliënt een verlies meemaakt? Hoe gaat dat dan? Hoe kom je daar doorheen? Gaat het ooit over en wat is over? Dat is natuurlijk ook altijd een grote vraag. Je rouw loopt de rest van je leven met je mee. Maar op welke manier? Want in het woord rouw zit natuurlijk al zoveel zwaarte verpakt. Er zit al zoveel verdriet in verpakt dat we bijna al niet meer kunnen bedenken dat rouw ook gewoon een heimwee gevoel kan zijn. Een heimwee gevoel naar iets wat ooit was, naar een een leven wat je ooit leefde, waarin je je misschien nog niet zoveel hoefde na te denken over moeilijke beslissingen of over ingewikkelde situaties. Maar het woord rouw impliceert iets heel zwaars. Dus rouw loopt de rest van je leven met je mee. Dat zal gerust zo zijn. Een groot verlies zal altijd zijn impact voelbaar blijven houden in je hele leven. En dat kan ook op een positieve manier zijn. En ik? Ik sprak vanochtend nog een mevrouw en die zei van ja, maar de verliezen hebben mij ook heel veel gebracht.

Ik had die verliezen liever niet geleden. Maar ze hebben me wel heel veel gebracht. Ze zijn uiteindelijk niet voor niets geweest. Dat is ook een grote behoefte die de rouwende mens heeft om zin te geven, om betekenis te geven aan dat verlies. Maar terug naar het verhaal dus als jouw cliënt in rouw het verlies meemaakt en leest Dit gaat nooit voorbij, het is voor altijd verloren. Noem het allemaal maar op. Dan kun je je voorstellen dat dat ook een verhaal wordt wat zij zichzelf gaan vertellen. Nou is het natuurlijk niet de bedoeling dat jij dan in je praktijk gaat zeggen Welnee joh, wat een onzin. Dat wordt heus wel beter hoor. En daar zit nou net de ingewikkeldheid. Want je wil ook je cliënt meegeven dat ze er wel weer doorheen kunnen komen. Dat ook zij uit dat diepe dal kunnen klimmen. Dat bijna iedereen de veerkracht heeft om de weg weer omhoog te vinden. Maar hoe doe je dat zonder jouw cliënt het gevoel te geven dat je hem niet hoort? Of dat hij niet erkend wordt in zijn verhaal?

Kijk, wij mensen zijn verhalenvertellers. En die behoefte is misschien al zo oud als de mens zelf. Want door te vertellen geven wij betekenis aan de wereld om ons heen. We hebben allemaal onze verhalen over onze jeugd, over onze vrienden, maar vooral ook over onszelf. We hebben we schijnen of we lijken, of we vinden heel goed te weten hoe ons leven eruit eruitziet, wie wij zijn, hoe we zijn, wat we doen. En door te verhalen. Dus door ook verhalen te vertellen. Maar door te verhalen reflecteren we op ons bestaan. En de manier waarop we dat doen maakt ook zichtbaar hoe wij in ons leven staan. En dat kan je ook wel een grondtoon noemen. Die mevrouw waar ik het net al even over had, die ik vanochtend sprak, die zei Het heeft me ook heel veel gebracht. Die hoorde ik ook heel veel vertellen over de de. Ja, de positieve kant klinkt altijd weer zo positief. Maar wel dat ze zei ja je kan er zo naar kijken, maar je kan er ook zo naar kijken.

En wat brengt het me om er zo negatief naar te kijken? Dat is een grondtoon die iemand heeft. Door door de positieve insteek te nemen en positief. Nogmaals is misschien een te groot woord in deze, maar in ieder geval wel door jezelf af te vragen wat brengt het mij om naar de zwarte of de donkere kant van het verhaal te kijken? Maar als je goed luistert naar je cliënt, dan hoor je ook de grondtoon van jouw cliënt terug in zijn of haar verhalen. Je kunt horen hoe ze in het leven staan, hoe ze naar het leven kijken. En die verhalenvertellers, dat is. Dat komt vanuit de narratieve psychologie, de narratieve therapie en de grondlegger daarvan is Michael Whyte. Dat is een psychotherapeut uit Australië en in Amerika heeft Robert Niemeijer dit helemaal opgepakt om over verlies en rouw met het narratief te gaan werken. Maar niet alleen vertellen we verhalen over het of of het leven van de mens zelf, maar we vertellen ook verhalen over het verlies, over datgene of diegene die verloren is. Dat kunnen dus hele positieve verhalen zijn en ook wel eens zodanig positief dat de omgeving nog wel eens kan denken Nou, je vertelt nu wel heel positief hoor, ik heb hem ook wel anders meegemaakt.

Klopt dit wel met de werkelijkheid? Want ja, zo aardig was hij niet altijd. Of dat het dat? Ze liet je ook wel eens alleen, ik noem maar wat. Maar het kunnen ook hele sombere verhalen zijn. Wat ik net al vertelde dat mensen zichzelf vertellen. Mijn leven wordt nooit meer wat. En jij als hulpverlener hoort hoe strak mensen in het verhaal zitten. En dan weet je ook waarschijnlijk wat jouw cliënt wel of niet gaat helpen. En hoe je daar dus beweging in wil gaan brengen. Want verhalen leiden een eigen leven. Verhalen doen er toe en daarom gaan ze ook een eigen leven leiden. En uiteindelijk worden verhalen een overtuiging. Je hoeft alleen maar bij jezelf na te denken aan de verhalen of over de verhalen die jij jezelf vertelt. Ik moet hard werken, anders kom ik er nooit. Of ik ben te dik of ik moet toch echt veel sporten anders dan gaat mijn gezondheid eraan onderdoor. Wat misschien ook wel zo is, maar alsnog is het een verhaal. Het zijn verhalen die op elk moment in ons leven kunnen ontstaan en hoe meer we de teksten naar onszelf blijven herhalen.

Hoe meer we dat verhaal ook in ons brein gaan inprenten. Dat brein dat wordt, komt een neurale verbinding. En hoe meer kans dat dit verhaal ook een overtuiging gaat worden. Want we veranderen dus die neurale verbindingen. We veranderen als het ware de hersenstructuren zodanig dat dit zo'n beetje het enige verhaal is. En ik maak hier quote gebaren bij, het enige verhaal. Maar het goede nieuws is we kunnen die verhalen ook terug veranderen. Dat is niet makkelijk, maar het kan wel. We kunnen een onderscheid maken tussen werkzame verhalen en niet werkzame verhalen. En een werkzaam verhaal kenmerkt zich doordat er nuances te horen zijn in de wijze waarop iemand dat verhaal presenteert. Je hoort iemand praten en je hoort dat er een ja een rijk scala aan emoties doorheen gaat en en je hoort ook dat je de mogelijkheid krijgt om vragen te stellen. Dat iemand ja. Open eindjes heeft 111 werkzaam verhaal. Evolueert ook in de loop der tijd. Het wordt bijgesteld. Het verandert, het verandert van kleur, het verandert van intentie. En een niet werkzaam verhaal is veelal kort en absoluut.

Het laat geen ruimte voor twijfel en woorden zoals altijd en nooit. Die vallen veelvuldig, dus die hoor je heel vaak terug bij je cliënt. We horen natuurlijk best wel veel. Tenminste, ik wel. Misschien jij ook wel. Veel niet werkzame verhalen in scheidingen. Hij is nou eenmaal een bedrieger. Of hij is nooit te vertrouwen, of zij kan niet voor de kinderen zorgen. Dat heeft ze toch bewezen, Want en dan komt er een verhaal dat je denkt ja, daar kan je ook weer anders naar kijken. Weet je, we herkennen dit misschien ook wel in ons eigen leven dat we onszelf ook vaste verhalen vertellen. Hij doet altijd zus en zo. Als hij altijd maar dat en dat doet. Daar heb ik absoluut geen tijd voor. Dat gaat me nooit lukken. Nou, ik denk dat je zelf genoeg voorbeelden kunt bedenken hoe deze verhalen ook in jouw leven een eigen leven zijn gaan leiden. En een verhaal is maar een verhaal. Byron Katie heeft daar met haar The Work. Heeft ze daar heel veel aandacht aan besteed En het komt er telkens op neer dat als jij jezelf iets vertelt, je jezelf telkens mag afvragen is het waar?

Byron Katie heeft die vier vragen. Is het waar? Kun je absoluut weten dat het waar is? Hoe reageer je als je die gedachte hebt? En dat is misschien nog wel de allerbelangrijkste. Wie zou je zijn zonder die gedachte? Want mensen houden niet voor niets die gedachtes vast. Of ze houden ze niet vol, zou je kunnen zeggen. Dat doen ze niet voor niets, want het geeft ze ook een vorm van houvast of misschien wel een identiteit. Nou, als je nog nooit van Byron Katie hebt gehoord, bezoek haar website. Er is voldoende materiaal om te lezen en waar jij ook jouw cliënten weer mee verder kunt helpen. Dus de vraag is het waar wat jij jezelf vertelt? Kun je absoluut weten dat het waar is? Hoe reageer je als je die gedachte hebt? En wie zou je zijn zonder die gedachte? Nou, je voelt al dat daar natuurlijk allerlei vervolgvragen op kunnen zijn. Wie? Hoe zou je reageren als je een andere gedachte hebt? Of welke andere mogelijkheid zou er ook zijn? Of als ik dit aan je zus zou vragen of je broer of je vader of je moeder, wat zou die vertellen?

In het Neuro Linguïstisch Programmeren wordt hier ook veel aandacht aan besteed. Ik heb verschillende trainingen gedaan bij de Amerikaanse coach Tony Robbins en bij dr. Joe Dispenza. En in die training is me ook steeds duidelijker geworden dat deze overtuigingen echt om te draaien zijn. De neurale verbindingen die wij in onze hersenen aanleggen, die kun je ook veranderen, want zo vaak als je het niet werkzame verhaal aan jezelf hebt verteld, zo vaak kun je ook een werkzaam verhaal aan jezelf vertellen die je uiteindelijk ook zult gaan geloven. Of liever gezegd die jouw hersenen gaan geloven. Want die hersenen gaan een nieuwe verbinding aanmaken in dat neurale netwerk en dan wordt dat dus een waar verhaal. Je zou bijna kunnen denken aan fake it till you make it, weet je. Ga maar doen alsof het zo is. Laat jouw hersenen maar geloven dat het zo is. En dat is nog steeds in rouw. Een grote uitdaging, Maar ook daar kunnen we kleine scheurtjes aan gaan brengen in de verhalen die rouwenden zichzelf vertellen. Want blijven vastzitten in een verhaal zal niet tot een verandering gaan leiden.

Nou kunnen we ook wel stellen dat het werken met verlies best wel een complexe bezigheid is. Als je het een bezigheid zou kunnen noemen, want tegelijkertijd hebben mensen het vasthouden aan het verhaal nodig om overeind te blijven dus. Aan de ene kant moet dat verhaal ook blijven bestaan. Er is al zo weinig houvast. Ze hebben een groot verlies geleden. Als dan ook nog het verhaal verandert, waar blijf ik dan? Dat betekent dat het voor ons als hulpverleners van belang is om telkens achter het verhaal te kijken. Wat vertelt jouw cliënt jou? Kun je dat misschien heel voorzichtig ter discussie stellen? Ik moet nu denken aan een gesprek dat ik onlangs had met Sarah, een jonge vrouw van 28 jaar. Haar relatie is onlangs stukgelopen en ze was heel teleurgesteld over haar moeder, die niet goed had gereageerd op haar langs de zijlijn opmerking. Sandra had tussen neus en lippen door gezegd dat ze er maar liever niet meer wilde zijn. Nou, daar had haar moeder op een op een manier op gereageerd die Sandra niet prettig vond.

En voor Sandra was dat weer een bevestiging. Let ook op, was het weer een bevestiging dat haar moeder niet om haar gaf. Haar moeder was in de oplossings modus gegaan en dit is wat vastzittende verhalen met ons doen. Ze brengen onze focus naar een bepaald gebied. Ze brengen onze focus naar een bepaald verhaal en dat verhaal zien we al heel gauw bevestigd. Je kan. Er is net zoveel positiefs om te zien in de wereld als negatiefs. En als jij denkt dat de wereld negatief is, zal je veel meer van het negatieve zien. Maar als je zou focussen op het positieve, zie je net zoveel op het positieve gebied. Dus Sandra had al die focus van mijn moeder. Geeft niet genoeg om me, die reageert nooit genoeg. En ja hoor, daar kwam de opmerking van haar moeder en zij zag daarin een bevestiging, want dat was ook haar focus dat haar moeder niet goed reageerde. Dat zijn hele pijnlijke momenten voor onze cliënten. En wij als hulpverlener kunnen ons waarschijnlijk wel voorstellen. We kunnen natuurlijk nooit zeker weten, maar we kunnen het ons wel voorstellen dat deze moeder enorm schrikt van de uitlating van haar dochter en dat deze moeder als reactie alles zal doen om dit gevoel weg te werken, of liever gezegd om het op te lossen of te verbeteren.

Wij als hulpverleners zien dat. Maar als ik tegen Sandra zou zeggen ja maar ik denk dat jouw moeder ook alleen maar dit of dat wilde doen, dan geef ik geen erkenning voor Sandra haar gevoel. En dan laat ik Sandra in de kou staan. Dus het is ook van belang dat ik Sandra erken in wat zij voelt en wat zij meemaakt en daarbij toch probeer de brug te slaan naar een verklaring waarom haar moeder doet wat ze doet. Als ik hulpverleners train, dan heb ik het er veelvuldig over dat je op je handen wil gaan zitten in de gesprekken, omdat onze cliënten niet zitten te wachten op een oplossing of een verklaring. Psycho educatie is een ander verhaal, maar een verklaring niet. Dat is ook de kracht van ons als hulpverlener. Wij stellen vragen, we sluiten aan, we verdiepen, maar we gaan niet oplossen. En dit is iets wat in de omgeving nou juist wel heel vaak gebeurt. Net eigenlijk als de moeder van Sandra deed. Dat raakte haar. Het raakte haar narratief en het bevestigde het.

Het narratief, het verhaal dat Sandra zichzelf al vertelt over hoe haar moeder naar haar kijkt en over haar denkt. Dus ik ging heel voorzichtig exploreren met haar hoe het is om zomaar bij een ander neer te droppen. Dat je er liever niet wil zijn. Wat er of zij dat zelf als had meegemaakt. Nou, dat had ze. Want ze had wel eens meegemaakt dat een patiënt in het ziekenhuis een zelfmoordpoging had gedaan. En dus. We spraken erover en ze zei ja. Ze zegt Ik denk dat iemand dan verdrietig wordt en bang. En dat is helemaal waar natuurlijk. Dat denk ik tenminste, dat weet ik ook niet zeker. Maar ik denk ook dat dat zo is. En ik denk ook dat haar moeder verdrietig en bang werd. En daarop vroeg ik Wat denk je dat het appel is wat iemand voelt als een ander zegt dat hij er een eind aan wil maken. Daar ging ze heel goed over nadenken. Ze was heel stil en toen zei ze Ja, ja. Ze legde zelf al het verband met haar moeder.

Ze zei Ik denk dat mijn moeder dacht ik moet dit oplossen, want ik wil mijn dochter niet kwijt. En terwijl ze dat zei, keek ze me aan en ik zag als het ware het kwartje vallen. En ik zou Sandra graag veel meer willen vertellen over hoe gedrag van de ene persoon iets kan raken bij de andere persoon die daarop weer een ander bepaald gedrag laat zien. En dit zou ik haar kunnen laten zien met het lemniscaat dat we in de Emotionally Focused Therapy van Sue Johnson gebruiken. Maar ik zie op dat moment dat haar hoofd vol zit en het lijkt alsof er een soort domino effect optreedt als ze terugdenkt aan andere gesprekken die ze heeft gehad. Het is net alsof ze inziet van oh, wat hebben die eigenlijk gedaan? Kijk, dit voorbeeld ging over Sandra, maar wellicht heb jij al in je hoofd verschillende scenario's gekregen die die gingen over gelijksoortige gesprekken. Gesprekken waar je graag wilt aansluiten bij je cliënt, maar merkt dat ze in een niet werkzaam verhaal zitten. De timing om dit niet werkzame verhaal te gaan onderzoeken is bij verlies cruciaal.

Doe je het te vroeg, dan zal iemand afhaken omdat ze het gevoel hebben dat je ze niet begrijpt. En doe je het te laat, dan kan het verhaal zo vast gaan zitten dat het daardoor waarschijnlijk is dat er nog meer verloren zal gaan. Het mensen op verhaal laten komen doen we door de vragen die we stellen, die voorzichtig zijn, die tend actief zijn en die altijd worden gecheckt op herkenning. Vragen zoals hoe zeker weet je dat het is zoals het is? Stel dat het anders zou zijn, zou je er op een andere manier naar kunnen kijken. Of stel je voor dat jouw beste vriend of vriendin naar deze situatie kijkt. Wat zou die zien? Of in dit geval van Sandra bijvoorbeeld Wat denk je dat jouw moeder zal denken? En hoe zou het zijn als. En wat als. Nou, al dit soort open vragen, die stel je altijd in verbinding met je cliënt, zodat je kunt voelen of je te hard gaat of dat je ze kwijtraakt. En zo kan er geleidelijk aan een genuanceerd narratief ontstaan, waarbij de absolute woorden zoals altijd en nooit meer ontbreken in het nieuwe werkzame verhaal.

En juist daar zit onze toegevoegde waarde als therapeut of als coach of als psychosociaal hulpverlener. Wij bevragen de mensen waarmee we ze ook kunnen uitdagen om in hun hoofd zelf op een ander verhaal te komen. Een verhaal dat hen beter zal gaan helpen om bij hun veerkracht te komen of om in het leven te staan. Dank je wel! Dit was het voor vandaag. Als je vragen hebt, stuur even een mailtje naar info at Academie voor Verlies punt nl. En anders graag weer tot een volgende keer. Dank je wel voor het luisteren naar deze aflevering van de Vakkundig begeleiden bij Verlies Podcast. Ik hoop dat je waardevolle inzichten hebt opgedaan om jouw cliënten beter te ondersteunen tijdens hun rouwproces. Wil je nou meer kennis opdoen en je vaardigheden verder ontwikkelen? Bezoek dan onze Academie voor Verlies, waar we een scala aan trainingen en resources aanbieden om hulpverleners te ondersteunen bij het omgaan met verlies en rouw. Heb je een thema of een vraag die je graag behandeld wilt hebben in deze podcast? Mail dan naar info at Academie voor Verlies punt NL.

Bedankt voor nu en graag tot de volgende keer. En zorg ook goed voor jezelf. De regie van deze podcast is in handen van Kiki Studio en zij heeft ook de muziek aan het eind en aan het begin van de podcast gemaakt. Ik ben Leonieke van der Maarel, geschoold als orthopedagoog, psycholoog en hypnotherapeut en gespecialiseerd in verlies en rouw bij volwassenen en bij kinderen en jongeren. Graag tot een volgende keer. Om.