Wist-je-datje 002 - Ortelius en de Continental Drift

Dit is een nieuw, korte format in de podcast Historische Vertelsels. Om nog meer duiding te kunnen geven bij de Verstelsels, publiceer ik regelmatig 'wist-je-datjes', weetjes waarvoor er in de verhalen zelf soms geen plaats is. Maar ze zijn wel interessant om weten om het hele plaatje in de juiste context te kunnen plaatsen. 
In dit 'wist-je-datje' vertel ik over de Continental Drift en de platentectoniek. Ortelius had al een vermoeden op het einde van de 16e eeuw dat de continenten uit elkaar waren gedreven, want hij zag dat Zuid Amerika en Afrika heel mooi in elkaar pasten. Maar hij had geen idee van hoe dat kwam en dus kon hij het ook niet verklaren. Pas 300 jaar later, in de 20e eeuw, komt er een wetenschappelijke uitleg voor de Continental Drift, die Ortelius wel degelijk juist had vastgesteld. 
Veel luisterplezier. Blogpost: https://www.gidsnummer53.com/post/ortelius-en-de-continental-drift-historisch-wist-je-datje-002

Volg de podcast en krijg automatische updates!
@luisteraars op Spotify en Apple Podcast: niet vergeten te raten aub.

Transcript

Een tijdje geleden zat ik met de familie aan de keukentafel en zaten we wat te praten over het nakende examen aardrijkskunde van zoonlief; het ging over de tektonische bewegingen van de aardkorst. Ik dacht direct aan de podcast over Ortelius, want in de 1e aflevering komt dat ter sprake in het begin. Jaja zegt zoonlief, maar eigenlijk is dat pas echt wetenschappelijk verklaard in de 20e eeuw, en dan nog niet helemaal 100% correct… dus ik dacht, das een mooi historisch weetje om dat eens helemaal uit te klaren, hoe dat nu echt zit en wie wat heeft ontdekt!

Om te beginnen, de ontdekking van de tektonische platen en het idee van platentectoniek kan je niet aan 1 persoon toeschrijven; het is een proces geweest waaraan meerdere wetenschappers over een lange periode hun bijdrage hebben geleverd. En wie moeten we dan allemaal een dikke duim geven? 

Om te beginnen, Alfred Wegener; hij was een Duitse meteoroloog en geofysicus, die vaak wordt genoemd als een van de grondleggers van de theorie van platentectoniek; hij was het die in 1912 het idee van de "continentale drift" voorstelde. Ooit waren de continenten met elkaar verbonden, zo zei hij, als één supercontinent, Pangaea genaamd en later zijn ze dan uit elkaar gedreven. Wegener baseerde zijn theorie op het feit dat de kusten van Zuid-Amerika en Afrika goed in elkaar pasten en op geologische en fossiele overeenkomsten tussen verschillende continenten. Zijn theorie werd aanvankelijk niet breed geaccepteerd, vooral omdat hij geen mechanisme kon bieden voor hoe de continenten konden bewegen.

Wie dat deels wel kon, was de Amerikaanse geofysicus Harry Hess. In de jaren 1960 stelde hij voor dat de oceaanbodem uitspreidde door middel van seafloor spreading (zeebodemspreiding), waarbij nieuw gesteente uit de mantel opstijgt en de oceaanbodem in tweeën scheurt. Dit proces zou deels kunnen verklaren hoe de continenten bewegen. In de jaren 70 konden andere wetenschappers dan weer bewijzen dat de buitenste schil van de aardkorst uit verschillende tektonische platen bestaat die langzaam bewegen over de meer plastische lagen eronder. Door de ontdekking van mid-ocean ridges en diepe oceaandalen en de observatie van aardbevingen en vulkanisme, bleek onomstotelijk dat de theorie van de  platentectoniek wel degelijk klopt en vandaag ook wetenschappelijk is geaccepteerd. 

En ja, Abraham Ortelius had destijds een idee dat in de buurt kwam van de moderne theorie van de platentectoniek, hoewel hij het in zijn latere uitgaven van de Theatrum Orbis Terrarum nog niet helemaal kon uitleggen. Door al zijn werk aan de destijds beschikbare kaarten (hertekenen, herschalen, inkleuren), merkte hij op een bepaald moment op dat de kusten van Zuid-Amerika en Afrika goed in elkaar pasten, en hij suggereerde dat de continenten ooit eens als één geheel verbonden waren geweest, maar later uit elkaar zijn beginnen drijven. Ortelius schreef:

"De Amerikas waren ooit verbonden met Europa en Afrika, en het lijkt waarschijnlijk dat de oceanen die nu tussen hen liggen, het gevolg zijn van een interne beweging van de aarde."

Eigenlijk was dit het prille begin van de theorie van de continentale drift, zonder dat hij de krachten die er achter zaten kon onderzoeken, laat staan verklaren. Dat zou pas 200 jaar later gebeuren met Wegener, en pas nog eens 60 jaar na hem ook echt wetenschappelijk worden gebeiteld in marmer! Om maar te zeggen, Abraham Ortelius is echt wel een een belangrijke schakel geweest in het in kaart brengen en begrijpen van onze wereldbol! Straffe kost.

Ziezo beste luisteraar, een “leuk wist je dat je”; er gaan er nog heel wat volgen om duiding te geven bij de Vertelsels. Tot de volgende, ciao!